Erzurumlu İbrahim Hakkı`nın Mârifetnâme`sinde nefs ve merhaleleri

Abstract

Kur'an-ı Kerim'de üç yüze yakın yerde geçen nefs kelimesi, insan hayatında bir iksir olup onun vazgeçilmez bir parçasıdır. Bu nedenle nefs, `ben kimim?` sorusuna cevap arayan insanlarca ve özellikle filozoflar, kelamcılar ve mutasavvıflarca hep merak edilmiş ve zihinleri meşgul etmiştir.Kimi zaman ruhla aynı anlamda kullanılan, kimi zaman farklı manalarda kullanılan nefs kelimesi, aynı zamanda bir mutasavvıf olan Erzurumlu İbrahim Hakkı tarafından da irdelenerek okuyucuların bilgisine sunulmuştur. Hazırlanmış olan bu tez bir giriş, iki ana bölüm ve bir sonuç bölümünden meydana gelmektedir.Çalışmanın giriş bölümünde Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın hayatından kesitler sunulmuştur. Bu bölümde yaşadığı dönemdeki sosyal dokudan başlayarak ailesi, kişiliği, hocaları, eğitimi ve eserleriyle ilgili bilgiler verilmiştir.Birinci bölümde `nefs` denilen cevher, Kur'an-ı Kerim ve Hadis-i Şeriflerde hangi anlamlarda kullanılmış, ayetler ve hadislerden örnekler verilerek izah edilmiştir. Yine aynı bölümde tasavvuf literatüründe ki nefsin, mutasavvıflarca nasıl algılandığı, filozofların düşüncelerinden esinlenen bu mutasavvıfların, nefse nasıl bir mana verdikleri açıklanmaya çalışılışmıştır.İkinci bölümde ise asıl konu olan, `Mârifetnâme'de Nefs ve Merhaleleri` işlenmiştir. Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın yedi merhaleye ayırmış olduğu nefsin halleri, yine O'nun görüş ve düşünceleri istikâmetinde ayrıntılı olarak ele alınmıştır.Sonuç itibariyle görülmüştür ki; Erzurumlu İbrahim Hakkı yaşamış olduğu döneme kadar süre gelen mutasavvıfların nefs hakkındaki görüşlerini, revize edip yenileyerek gelecek kuşaklara aktarmıştır. Anahtar Kelimeler: Tasavvuf, Erzurumlu İbrahim Hakkı, Mârifetnâme, Nefs, Nefis Merhaleleri.

The term `soul`, which is used in the Holy Qur'an about three hundred times, is an important part of the human life and an indispensable elixir in its life. In this reason, the word `soul` has always been wondered by humans particularly philosophers and Sufis who try to find out answer to the question: `Who am I?` Every now and again, the word `soul` that is used in its own meaning and sometimes which is used in different meaning, then at the same time has been presented by the Sufi Erzurumlu İbrahim Hakkı to his readers. This study consists of one introduction, two main sections and one conclusion. The part of Ibrahim Hakkı's life is presented in the introduction section. In this section, information about social environment in his century, his family and his teachers as well as his personality, his education and his works have been illustrated.In the first section, the word `soul` is explained with some samples from the Qur'an and Hadith with their meanings. Nevertheless, it is also in the same section, the term `soul` is tried to be explained how is it sensed by Sufis who was effected by philosophers in mysticism literature. Therefore in the second section, `Soul in Mârifetname and its Chapters` that main topic is processed. The situation of nefs which has been divided to seven parts by Erzurumlu Ibrahim Hakkı also has examined as a detail with his direction and his opinion. As a result, Erzurumlu Ibrahim Hakkı transferred to future generations by redesigning opinions of Sufis about soul in all his life.Key words: Mysticism, Erzurumlu Ibrahim Hakki, Mârifetname, Soul, Part of Soul.