Abdulhaluk Uygur`un şiirlerinin dili

Abstract

ÖZET 1920 yıllarında Orta Asya'da cereyan eden Cedidcilik hareketlerinin bir sonucu olarak Uygur, Özbek gibi Türk boyları arasında yüzyıllardır kullanılan Çağatay Türkçesi, yavaş yavaş önemini kaybetmeye başlamıştır. Orta Asya Türk Cumhuriyetleri' nde uzun süre kalan ve oradaki gelişmeleri yakından gözlemleyen şair Abdulhahık Uygur, asırlardır gaflet ve cehalette uyutulmuş milletine hitap edebilmek için halkın anlayabildiği bir dille şiirler yazmıştır. Böylece, Çağdaş Uygur yazı dilinin oluşmasında temel oluşturmuştur. Dolayısıyla, Abdulhahık Uygur'un yazdığı şiirlerin dilini, Çağatay Türkçesinin sonu ve yeni Uygur yazı dilinin başlangıcı olarak değerlendirebiliriz. Çalışmamız, `Giriş`, `Dil Özellikleri`, `Sonuç`, `Bibliyografya`, `Metin`, `Dizin` ve `Orijinal Metin` olmak üzere yedi bölümden oluşmaktadır. `Abdulhahık Uygur'un Çağdaş Uygur Edebiyatı'ndaki Yeri ve Önemi` adını taşıyan birinci bölümde şairin özgeçmişini verdik. Şiirlerindeki Uygur Türklerinin hürriyet özlemini, vatan sevgisini, toplumsal değişiklikleri ve hürriyet için yaptıkları mücadeleyi açıklamaya çalıştık. ikinci bölümde ise, Uygur Türkçesinin gramerini, şiirlerde geçen örneklerle birlikte tanıtmaya çalıştık. Verdiğimiz örnekleri de Türkiye Türkçesine aktardık. Şiirlerde geçen bütün kelimeleri (yaklaşık 2000 kelime), Kutadgu Bilig İndeksi'nde uygulanan metoda dayanarak alfabetik şekilde `Dizin` bölümünde bir araya getirmeye çalıştık. Sonuç olarak diyebiliriz ki, bir halkın dilindeki gelişmeleri, en güzel şekilde o halkın içinde yetişmiş sanatçılar yansıtır. İşte Abdulhaluk Uygur da bu sanatçılardan biridir. Onun şiirleri, Uygur Türkçesinin güzelliğini ve gelişim aşamalarını geleceğe bırakacak en seçkin eserlerdir.

ABSTRACT As a result of Cedidizm (Reformation) movement which began in Central Asia, in 1920's, Chagatai Turkish which had been the literary language of Uzbek and Uigur Turks started to lose its ground and importance. Poet Abdulhaluk Uygur who lived in the Turkic Republics of Central Asia and thus observed the social and economic developments and events intheregion, wrote his poems with a simple language which made his poems easily understood by common people of Central Asia. The simplicity of his poetic language not only made those poems easily understandable, but also resulted in creation and development of contemporary Uigur literary language. Therefore it is possible to say that the literary language used by Abdulhaluk Uygur in his poems can be evaluated as the end of Chagatai Turkish Period and the beginning of Contemporary Uygur literary language. My study on the linguistic aspects of poet Abdulhaluk Uygur's poems consists of following seven parts: Introduction, Analysis of the Liguistic Aspects of Abdulhaluk Uygur's Poems, Conclusion, Bibliography, Text with Transcription Signs, Index and the Original Text. I have provided information on the life history and literary works of the poet in my introduction. Within the section titled `The Place and Importance of Abdulhaluk Uygur in Contemporary Uigur Literature`, I have explained the Uigur Turks' ideas about for being independent, love for the country, social changes and the struggle for independence. The second chapter of my work provides information on the grammatical aspects of contemporary Uigur Turkish with the examples taken from Abdulhaluk Uygur's poems. Taking as a base the method used for the index of Kutadgu Bilig, I have prepared an index of the words in poems of Abdulhaluk Uygur.I have concluded my study with the idea that the linguistic developments of a society can be reflected and represented in the works of a poet, who grows within the same society. Abdulhaluk Uygur is a such poet whose poems represent and include all the aspects and developments of Uigur Turkish.