Daskyleion buluntuları ışığında Batı Anadolu`da Akhaemenid Dönemi mimarisi

Abstract

ÖZET İncili duvar olarak adlandırılan Hellenistik teras duvarı, Erken Klasik Dönem' e ait andezit ve prokonnesos mermerinden devşirme bloklarla inşa edilmiştir. Söz konusu teras duvarı 1954-59 yıllan arasında Daskyleion'da yapılan ilk kazı çalışmalarında ortaya çıkarılmıştır. Mimari elamanların stilistik biterleri ve taş işçilikleri, bu blokların M.Ö. 5. Yüzyılın ikinci çeyreğinde inşa edilmiş bir yapıya ait olduğunu göstermektedir. Daskyleion'da 1988 yılından beri T. Balar- Akbaşoğlu başkanlığında yürütülen yeni dönem kazılarında teras duvarı araştırma kapsamına alınmıştır. Teras duvarında bulunan bütün mimari bloklar devşirme malzemedir; tüm bloklar gelişigüzel şekilde, özgün kullanım yerlerinin dışında kullanılmışlardır. Teras duvarında tekrar kullanılan yapı malzemeleri on farklı elamandan meydana gelir. Doğal olarak elimizdeki malzeme yapıyı tam anlamıyla ayağa kaldıracak yoğunlukta değildir. Fakat, gene de eldeki malzeme bir araya toplanarak bir sonuç ortaya çıkarılabilir. Ne yazıkki şimdilik bu parçalardan başka yapıya ait olabilecek parça ele geçmemiştir. Sözü edilen kayıp parçalar dana güvenli bir rekonstrüksiyon için mutlak gerekliydi. Ancak, eldeki malzemeyle de bir rekonstrüksiyon sunmak mümkündür. Teras duvarı yakınında ne çatıya ait bir malzeme, ne de yapı çatışırım nasıl olduğunu gösterecek bir kanıt şimdiye kadar ele geçmemiştir. Yapının dış yüzü tamamen mermerdendi. Mermer kesme bloklar ve andezit bloklar iki yüzlü bir duvarda kullanılmışlardı; ince olan dış yüz mermer bloklardan, kaim olan iç yüz ise andezit bloklardan meydana geliyordu. Yapının üst bölümü belli bir düzen içinde düzenlenmişti. İki fascia'lı archidrav'ları taşıyan Ion sütunları, ve onların üzerinde archidrav bloklarının üstündeki inci dizileriyle aks uyumu gösteren Ion kyma'ları yer alıyordu; üzerinde inci dizileri bulunan dişli bloklar ise Ion kyma'lann üzerine yerleştirilmişlerdi. Daha küçük olan Ion kyma'larmm çift-akslan da dişli bloklar üzerindeki inci dizileri ile uyum göstermektedir. Son olarak düz işli bloklar yerleştirilmişlerdir. Pencereye dikkat çekmek gerekir; çünkü gerek Ion yapılarında, gerekse Dor yapılarında pencere nadiren kullanılır; bundan dolayı pencereyi bu yapının en önemli elamanı olarak görmek gerekir. Şimdiye kadar yapının fonksiyonu için kesin bir kanıt elde etmemekle birlikte, pencere ve sütunların varlığı, iki sütunlu portike sahip bir yapıyı çağrıştrrmaktadrr. Labraunda'daki satraplara ait, kanonik olmayan megaron tipli saray yapılan olan ve sümpozyum, eğlence gibi etkinliklerin yapıldığı Andron yapılan akla gelmektedir.480'lerden önce Daskyleion bölgesi, Dareios ya da Xerxes'in Megabates'i Daskyleion'a ilk satrap olarak tayin edinceye kadar Sardis'deki Sparda satraplannca yönetiliyordu. Megabates'in yerine getirilen Artabazos Xerxes'in en büyük kuzeniydi; Salamis Savaşı'ndan sonra kralı Hellespontos'a kadar uğurlamıştı. Xerxes, gelecek tehlikelere karşı bu stratejik bölgenin sorumluluğunu Artabazos'a verdi. Artabazos Daskyleion'da güvenilir bir satraphk gücü tesis etti. Satrap olarak tayin edilir edilmez, Xerxes'in Yunanistan seferi dönüşü Kelainai'da kendi için bir saray inşa ettirmesi gibi, Artabazos da Daskyleion'da bir inşa programı başlattı. Keliaııai'daki saray II. Artaxerxes Dönemi'nde hala kullanılıyordu. Daskyleion'da deklare edilen tek saray yapısı Pharnabazos'un sarayıdır, fakat Pharnabazos bu sarayın babasından miras kaldığını belirtmektedir. Pharnabazos'un babası Pharnakes I. Pharnabazos'un oğlu, o da Artabazos'un oğludur. Düşüncemize göre, Kelainai'daki saray gibi Daskyleion' daki saray ya da Andron babadan oğula geçerek kullanılmaya devam etmiştir. Pharnabazos'un bahsettiği babasından kalan sarayın muhtemelen Artabazos'un inşa ettirdiği çalıştığımız yapı olduğunu düşünüyorum; çünkü Daskyleion'da Pharnabazos Dönemi'ne ait mimari parçalar bulunmamaktadır. Artabazos yapısı yaklaşık yetmiş yıl kullanılmış olmalıdır. M.Ö. 5. yüzyılın ilk yarısı Baü Anadolu mimarisi açısından problemli bir dönemdir. Ionia ihtilâli Batı Anadolu için tam bir yıkım olmuştur. M.Ö. 5. yüzyılın ilk yarısındaki mimari gelişim Lykia'daki mezar mimarlığı ürünleriyle izlenebilmektedir. Anadolu satraplıkları içinde sadece Daskyleion'da bir satrap sarayının ortaya çıktığı görülmektedir. Daskyleion'da satraplık yerleşiminin Hisartepe üzerinde yer aldığı anlaşılmaktadır; yakın çevrede ise çok sayıda büyük köyün varlığı da bilinmektedir. Daskyleion yapısı, akhaemenid satraplanmn sanatçı himaye ettiklerini ve Büyük Kralı taklid ederek (imitatio regis) güç gösterisinde bulunduklarım anlamamızı sağlamaktadır. Daskyleion yapısı Ionia elementlerini kanonik olmayan bir biçimde birleştirmiştir. Muhtemelen Ionia'lı bir mimar bu iş için görevlendirildi. Pers'li bir işveren ve Ionia'lı bir mimar böyle kanonik olmayan bir yapıyı ortaya çıkarmışlardır. Yapı içinde, pencere lentosundaki Pers elementi olan boynuz benzeri kıvrım dışmda Ionia'lı elementler laıllanılmıştır. Yapı, bir Pers satrapı, olasılıkla Artabazos tarafından ısmarlanmıştır.

SUMMARY The so-called `incili duvar` is a Hellenistic terrace wall built of spoilen construction elements of proconnessian marble and andesite blocks pertain to early classical period. This terrace wall was found in the first excavation campaigns at Daskyleion in 1954-59. These elemens' stilistic criteria and their masonry indicate that these architectural blocks belong to same building, that dates to the second quarter of the fifth century B.C. The second excavation campaign at Daskyleion has been directed by T.Bakır- Akbaşoğlu since 1988, and this terrace wall has been included to the research. All of the architectural blocks found in the terrace wall are spoilen material, because they have been used out of special usage place at random. Re-utilized building materials in the terrace wall consist often different elements. Of course, found members do not constitute total and satisfactory material to reconstruct the building. Nevertheless, they can be concentrated after material. It is unfortunate that for the present no pieces other than these members have been identified from the building. These absent pieces might have provided important evidence for a more secure reconstruction. However, I propose a reconstruction after these material. No traces of the roof remain near the terrace wall, nor any evidence has been found so far for deterrnining how the building was roofed. For the proper reconstruction further evidence is needed. The outer face of the building was entirely of marble. It seems that marble ashlars and andesite blocks were constructed as a double sided wall; thin outer face was of marble and thick inner face was of andesite. The upper part of the building is arranged in order, the ionic columns carry the archidrave blocks with two fasciae; above them the eggs correspond interaxial spacing with bead-and-reel mouldings on the top of the archidrave blocks. Dentils, which have bead-and-reel mouldings on the top, sit on the eggs. Smaller eggs correspond interaxial spacing with bead-and-reel moulding on the top of dentil. Finally, flat faced blocs. Window should be attached importance, because it is rare in the ionic and doric buildings, so that it is the most important member of this building. So far no decisive evidence has been found for the function of the building but existence of the window and capital reminds a building have prostyle porch of two columns, probably an andron for symposium and entertainment such as androns, uncanonical megaron-type palaces reserved for the royal family at Labraunda.Before the 480s the region of Daskyleion has been governed by satrap of Sparda in Sardis until either Dareios or Xerxes appointed Megabates as the first satrap of Daskyleion who was succeeded by Artabazos, older first cousin of Xerxes, who escorted Great King back to the Hellespont after Salamis. Xerxes entrusted this strategic region to Artabazos against future danger; Artabazos established at Daskyleion a secure satrapal power. It seems mat, as soon as he was appointed as satrap, he attemped a construction programme for Daskyleion, like Xerxes had his palace erected in Kelainai when he returned from Greece, furthermore, Artaxerxes II has used this palace built by Xerxes in Kelainai. Only declared palace at Daskyleion is that of Pharnabazos, but he mentions palaces inherited from his father, Pharnakes, son of Pharnabazos I, son of Artabazos. Pharnabazos II was a great-grandson of Artabazos. In my opinion, like the palace at Kelainai, palace or andron at Daskyleion was used renewing from father to son. I believe it is perfectly possible that one of inherited palaces from his father mentioned by Pharnabazos, was our building belong to Artabazos, because there is no architectural piece of Pharnabazos period in Daskyleion. Building of Artabazos must have been used for seventy years. The first half of the fifth century is problematical period for Western Anatolian architecture. The ionian revolt in 499 B.C. is demolition for Western Anatolia. In the first half of the fifth century B.C., architectural development can be observed in the sepulchral architecture in Lycia. Within the Anatolian satrapies, it seems mat only at Daskyleion have been recovered a satrapal palace. It is obvious that administrative part of the satrapal residence was located at Hisattepe, and was heavily settled with many large villages around it. Daskyleion building provides to deduce for architectural activity by achaemenid satraps as patron and the satraps attempted of power display, imitating of the Great King (Imitatio Regis). The building combines ionian elements uncanonically. Probably, an ionian architect was employed. An ionian architect, and a persian patron created an uncanonical building by using original and some spoilen material belonging to earlier building. Ionian elements were used except upturned finial on the window-lintel known as persian element The building was ordered by a persian satrap, probably Artabazos.