Büyük Menderes havzasının Demir Çağı öncesi kültürleri

Abstract

ÖZET Büyük Menderes Havzası'nda en erken kültürel kalıntılar Beşparmak Dağları' nda saptanan kaya resimleri olup M.Ö. VIII. binyıla aittir. Gerçek anlamda ilk iskan ise Geç Neolitik Çağ'da başlar. Ancak bu dönemin kültürel yapısı belirsizliğini korumaktadır. Bu belirsizlik Geç Kalkolitik Çağ'a kadar devam eder. 30 yerleşimin belgelendiği Geç Kalkolitik Çağ'da havza halklarının göçebelikten büyük ölçüde kurtulup diğer bölgelerle ticari ilişkiler kurdukları söylenebüir. Kültürel bir kesinti olmadan ulaşılan Erken Tunç Çağı I'de yerleşim sayısında küçük bir azalma meydana gelmiştir. Maddi kalıntıların kalitesi ise oldukça yüksektir. Bu dönem kültürünü `Büyük Menderes Havzası Erken Tunç Çağı I Kültürü` şeklinde adlandırmak mümkündür. Bu kültür içerisinde Beycesultan, Kusura ve Aphrodisias da ayrı kültürler olarak nitelenebüir. Erken Tunç Çağı Il'de yerleşim sayısı 81'e ulaşır. Buluntularda kalite artışı ve çeşitlilik vardır. Bu dönem Batı Anadolu genelinde olduğu gibi havzada da büyük bir felaketle sona erer. Bu felaketi meydana getirenlerin Luwiler olması güçlü bir olasılıktır. Erken Tunç Çağı Ul'de ise yerleşim sayısı yarı yarıya düşer. Ayrıca maddi kültür öğeleri silik bir sürece girer. 42 merkezde yerleşimin saptandığı Orta Tunç Çağı'nda Anadolu ve Kıta Yunanistan'da şehir devlet olarak adlandırılabilecek yerleşimler oluşmaya başlar. Beycesultan da bu türde bir yerleşimdir. Bu dönemde havza gerek Orta Anadolu, gerekse Girit ile çok sıkı ilişki içerisindedir. Geç Tunç Çağı'nda havzanın kültürel yapısında büyük değişimler meydana gelir, yerel kültür grupları iyice belirginleşir. Yerleşim sayısı artarak 56'ya ulaşır. Havzanın yukarı kesimlerinde Hitit, aşağı kesimlerinde ise Miken etkisi hissedilmektedir. Hitit metinlerinde adı geçen Ahhiyawa ve Arzawa Ülkeleri'nin bir bölümünün havza içerisinde yer alması muhtemeldir.

SUMMARY The earliest cultural remains at Meander Valley are the pictures on rocks which were determined at Beşparmak Mountains and which belong to the 8th millennium BC. The first actual settling began in the Late Neolithic Period. However, the cultural structure of that period still keeps it uncertainty. This uncertainty lasted until the Late Chalcolithic Period. It can be said that, in the Late Chalcolithic Period when 30 settlements were documented, the Valley people got rid of migration to a large extent and established commercial relationships with other regions. In the Early Bronze Age I, which had been reached without any cultural deficiencies, there was a decrease of the number of settlements. The physical remains were of rather high quality. It's possible to name the culture of this period as `The Early Bronze Age I of Meander Valley`. Beycesultan, Kusura and Aphrodisias can each be described as subcultures of this culture. The number of settlements in the Early Bronze Age II increased to 81. There is a quality increase and a variety of the findings. As it happened widely in West Anatolia, this period ended with a great disaster in the Valley as well. It was most probably the Luwians who caused the disaster to happen. In the Early Bronze Age HL on the other hand, the number of settlements decreased by half. In addition to this, the physical elements of culture began a distinct process. In The Middle Bronze Age, when settlements were determined in 42 centres, settlements which can be named as City States started to come into being in Anatolia and the mainland of Greece. Beycesultan is this kind of a settlement. In this period, the Valley had very intimate relationships with whether the Central Anatolia or Crete. In the Late Bronze Age, The cultural structure of the Valley faced great changes, and local culture groups increasingly came into being. The number of settlements increased to 56. At the upper parts of the Valley, the Hittite influence, and at the lower parts, the Mycenaeans influence is perceived. It is possible that part of the countries of Ahhiyawa and Arzawa, which were mentioned in Hittite texts, has been located in the Valley.