1973 sonrası Afganistan`da siyasal partilerin gelişmesi ve Cünbiş Partisi örneği

Abstract

1973 yılı, Afganistan'da otoriter bir kraliyet döneminin sona ermesine sebep olurken aynı anda cumhuriyetin kurulmasıyla yepyeni bir demokratikleşme dönemini de beraberine getirmiştir. SSCB'nin desteklediği eski başbakan ve kralın amcaoğlu Muhammed Davut Han ilk cumhurbaşkanı olmuş ve yeni anayasa ile ilk demokratikleşme adımlarını atmıştır. Bu çerçevede ülkede çok partili sistem egemen olmuş, sol ve sağ birçok siyasi parti kurulmuştur.Daha önce kurulmuş ve demokratik bir şekilde aktif olarak hükümette yer alamayan Halk partisi gibi partiler artık hükümeti eleştirecek ve etkileyecek duruma gelmiştir. Buna yanı sıra yeni İslami uyanış hareketleri de faaliyet göstermeye başlamış ve ancak daha sonra düzene karşı faaliyetlerinden dolayı ülke dışına çıkmak zorunda kalmıştır. 1973 yılında başlayan sol görüşlü parti hükümetleri SSCB'nin bizzat maddi ve manevi desteğiyle 1992 yılına kadar devam etmiş ve bu tarihten itibaren günümüze kadar başta ABD olmak üzere batılı devletlerin desteklediği sağ görüşlü parti ve örgütler hükümeti elinde tutabilmiştir.1992 yılında SSCB yanlısı Dr. Necibullah hükümetinin generallerinden General Dostum'un Dr. Necibullah ile saflarını ayırması İslam Devriminin gerçekleşmesinde başrolü oynamış ve Dostum'un bu hareketi Afganistan Türklerinin siyasete girmesini sağlayan Cünbiş Partisinin temellerini atmıştır. 1992 yılında kurulan bu parti kısa bir sürede kuzey Afganistan'a egemen olmuş, daha sonra yüz veren iç savaş döneminde merkezden tamamen ayrı kalarak bağımsız Cünbiş parası basılmasına kadar ileri gitmiştir. 1996 yılında çıkan Pakistan menşeli Taliban örgütüne karşı amansız mücadele veren Cünbiş partisi, 1997 yılında General Abdülmelik'in Taliban'la işbirliği yapması sonucunda parçalanmış, parti lideri General Dostum Türkiye'ye sığınmak zorunda kalmıştır. Dostum, 2001 yılında BM, ABD ve NATO'nun başlattığı Taliban'a karşı mücadeleye karadan destek vermiş ve kısa bir sürede Taliban yönetimi yok edilmiştir. Bu dönemden itibaren askeri alandan tamamen çekilen ve arınan Cünbiş partisi, sürekli siyasi faaliyetlerde bulunmuş, 2014 yılı devlet başkanlığı seçimlerinde Eşref Gani'yi desteklemiş ve parti lideri General Dostum devlet başkanı birinci yardımcısı olarak seçilmiştir.

In Afghanistan, 1973 is the year in which the era of authoritarian monarchism came to an end and the era of the republic and the process of democratization began. Through the support of the Union of Soviet Socialist Republics (USSR), Mohammad Daud Khan, the former Prime Minister and the King's cousin, became the first president of Afghanistan, and with a new constitution, he took some progressive steps toward democratization. As a consequence, a multi-party system emerged that led to the formation of many political parties both from rightist and leftist ideologies. Subsequently, political parties like the Khalq Party that were formed earlier, but were not active within the government, became critical of the government while influencing its policies. Similarly, different Islamic movements also emerged at this time, but they were pushed out of Afghanistan due to their anti-government activities. From 1973 to 1992, leftist governments were in charge of Afghanistan with the direct support of the USSR. However, after 1992, rightist political parties that were supported by the United States and other Western countries have controlled and governed the country. In 1992, General Dostum's, one of the prominent army generals in Dr. Najibullah's USSR-backed government, break with Najibullah played a key role in the Islamic revolution, and this incident also caused to the formation of the Junbish Party, which enabled Turkic people to engage in politics actively. In a short time, the Junbish Party succeeded to control Northern Afghanistan and because of civil wars, the party fell apart from the central government and even printed its own paper Money, the Junbishi currency. The Junbish party relentlessly fought against the Pakistan-backed movement of the Taliban that was established in 1994. Yet, as a result of General Abulmalik's coalition with the Taliban in 1997, the party disintegrated and its founding leader had to take refuge in Turkey. When the UN, the U.S.A. and NATO started a war against the Taliban in 2001, Dostum assisted the international coalition forces from the ground, so the Taliban was defeated swiftly. İn the post-Taliban Afghanistan, the Junbish party disengaged itself from the military activity while only being active in the political arena. In the presidential elections of 2014, Dostum supported Ashraf Ghani Ahmadzai and was elected as the first vice-president of Afghanistan.