Sürücü davranışının incelenmesi

Abstract

ÖZET Bu çalışmanın temel amaçları, 1) sapkın sürücü davranışlarını incelemek; 2) bu davranışlarla öfke ve kazalara ilişkin sorumluluk atfı arasındaki ilişkiyi araştırmak; 3) kazaya karışan ve karışmayan sürücüleri demografik değişkenler, sürücü davranışları, öfke ve kazalara ilişkin sorumluluk atfı açısından karşılaştırmak; 4) kazaya karışma ve riskli sürücüyü öngören değişkenleri saptamaktır. Bu amaçla İzmir ve çevresinde yaşayan 324 erkek 46 kadın olmak üzere toplam 370 sürücüye Sürücü Davranışı Envanteri (SDE), Sürekli Öfke ve Öfke Tarz Ölçeği (SÖÖTÖ), Sorumluluk Atfı Öyküleri ve sürücülerin demografik özelliklerini araştıran Bireysel Bilgi Formu (BBF) uygulanmıştır. SDE'ne uygulanan faktör analizi sonucunda bu envanterin 5 faktörden oluştuğu görülmüştür. Bunlar: trafik kuralı ihlalleri, kurallara uyma ve önemseme, sürücülük stresi ve hatalar, aşırı kendine güven ve saldırgan sürücülük olarak adlandırılmıştır. Sosyo-demografik değişkenler ile sürücü davranışı arasındaki ilişkinin varyans analizi ile incelenmesiyle, genç grubun (18-25 yaş) diğer gruplardan daha fazla trafik kuralı ihlali yaptığı, daha fazla sürücülük stresi yaşadığı ve hata yaptığı, trafikte kendine aşırı güvendiği, saldırgan sürücü davranışlarında bulunduğu ve SDE'nin toplamından daha yüksek puan aldığı bulunmuştur. Kadın sürücüler daha fazla sürücü stresi yaşadıklarını ve hatalar yaptıklarını bildirmişler, toplam SDE'nden erkeklerden daha yüksek puan almışlardır. Çalışmamızda, sürücü davranışı ile sürekli öfke ve öfke ifade tarzı arasındaki ilişki korelasyon analizi ile incelenmiş, trafik kuralı ihlalleri ve saldırgan sürücülük boyutları ve toplam SDE puanı, hem içe yöneltilen, hem de dışa yöneltilen öfke ile anlamlı ve pozitif ilişkili bulunmuştur. Kurallara uyma ve önemseme olarak adlandırılan boyut ise hem içe yöneltilen, hem de dışa yöneltilen öfke ile anlamlı ve negatif bir ilişki göstermiştir.Kazaya karışan ve karışmayan sürücülerin kullanılan ölçeklerden aldıkları puanlar açısından farklılaşıp farklılaşmadığı, tek yönlü varyans analizleriyle incelenmiştir. Analizler sonucunda, kazaya karışan sürücülerin trafik kurallarını daha fazla ihlal ettiklerini, kurallara daha az uyduklarını ve kuralları önemsediklerini, daha fazla sürücülük stresi yaşadıklarını ve hata yaptıklarını, sürücülük becerileri konusunda kendilerine aşırı güvendiklerini ve saldırgan sürücülük davranışları gösterdiklerini bildirdikleri bulunmuştur. Fakat kazaya karışan ve karışmayan deneklerin SÖÖTÖ ve Sorumluluk Atfı Öyküleri puanları birbirinden farklılaşmamıştır. Araştırmamızda, logistik regresyon analizi ile kazaya karışmayı en iyi öngören sürücü özellikleri alkollü araba kullanmak ve sürücü stresi yaşamak ve hata yapmak olmuştur. Hem tehlikeli sayılan kurallara uymama (alkollü araba kullanma, trafik ışık ve işaretlerine, hız sınırlamalarına uymama) nedeniyle ceza alan, hem de kazaya karışan grup riskli sürücü olarak kabul edilmiştir. Logistik regresyon analizi sonucu, alkollü araba kullanmanın, sürücülük deneyiminin az olmasının, kurallara daha az uyma ve kuralları daha az önemsemenin, sürücülük becerisi bakımından kendine aşın güvenin, araba kullanırken stres yaşamanın ve hatalar yapmanın ve toplam SDE'nden yüksek puan almanın trafikteki riskli ya da başka bir deyişle kaza yapmaya eğilimli sürücüleri belirlemede en iyi öngörücü değişkenler olduğu bulunmuştur.

ABSTRACT The purposes of this study were 1) investigating the aberrant driving behaviours, 2) exploring the relationship between these behaviours and responsibility attribution to accidents, 3) comparing drivers involved and not involved accidents, according to the demographic variables, driving behaviour, trait anger and anger expression and responsibility attribution, 4) finding variables which predict accident involved drivers and risky driving. The study was conducted on a sample of 370 (324 men and 46 women) drivers who live in İzmir. Data were collected by the Driver Behaviour Inventory (DBI), Trait Anger and Anger Expression Questionnaire (TAAEQ), Responsibility Attribution Stories (RAS) and Information Form, which assess demographic characteristics of drivers. Factor analysis of Driver Behaviour Inventory items yielded five factors: violations, obedience and consideration of traffic rules, driving stress and errors, exaggerated self- confidence and aggressive driving. Younger drivers (18-25) were more likely to report violations, driving stress and errors, exaggerated self-confidence, and aggressive driving. In addition female drivers were more likely to report driving stress and errors. Violations, aggressive driving and total DBI score were significantly and positively correlated to anger. However 'obedience and consideration of traffic rules' dimension was significantly and negatively correlated to anger. Accident involved drivers expressed less obedience and consideration of traffic rules, while reported more violations, driving stress and errors, self-confidence and aggressive driving. However accident involved and not involved groups did not differ significantly in terms of anger and responsibility attribution measures. Finally the logistic reggression analysis suggested that drinking and driving, driving stress and errors were the best predictors of accident involvement. In addition, less driving experience, obedience and consideration of traffic rules, more self-confidence, driving stress and errors and total DBI scores were found to be predictors of risky driving. W