İslâm tarihi ve medeniyetinde Merv şehri (Kuruluşundan tâhirîler dönemine kadar)

Abstract

Merv, kadîm zamanlardan itibaren farklı milletler tarafından hâkimiyet altına alınmaya çalışıldı ve nihâî olarak 31/651'de gerçekleştirilen fetih hareketleri neticesinde Müslümanların yönetimine girdi. İslâm hakimiyeti altına girmesi şehrin tarihinde bir dönüm noktası olup siyasî, sosyal, kültürel vb. etkileri günümüze kadar devam etmektedir. İşte bu çalışma, İslâm Tarihi ve coğrafya kaynakları ile arkeoloji ve mimari gibi ilimlerin verilerini kullanarak Merv şehrini kuruluşundan Tâhirîler dönemine kadar çok yönlü bir şekilde ele almaktadır.Şehrin, İpek Yolu'nun önemli bir güzergahı üzerinde yer alması siyasî, askerî ve ekonomik önemini daha da artırdı. Bu sayede Doğu ile Batı kültürleri arasında maddî değerlerin yanında kültürel ögelerin de taşınmasında rol alarak bu iki uzak kültürün bir sentezini oluşturmayı başardı.Merv, Emevîlerin tarih sahnesinden ayrılmalarında en büyük paya sahip oldu. Bu yönüyle Abbasî ihtilâlinin tam olarak kavranabilmesi ve başarıya ulaşmasındaki sâiklerin neler olduğunun gün yüzüne çıkarılabilmesi için, isyanın aksiyona geçirildiği merkez olan bu şehrin tüm yönleriyle bilinmesi son derece mühimdir.Şehir bugün, adetâ bir açık hava müzesini andırmaktadır. Bize sunduğu bu imkan sayesinde kadîm zamanlardan itibaren bölgedeki medenî hayatın gelişim süreçlerini somut olarak tespit edebilmiş durumdayız.İslâmî devirle birlikte gerçekleştirilen iskan faaliyetleri farklı kültürlere mensup insanlarla bir arada yaşamanın en yoğun şekilde tecrübe edilmesini sağladı. Daha da önemlisi, bu tecrübe şehrin İslâmlaşmanın bölgedeki ve hatta daha doğudaki kaderi üzerinde belirleyici bir rol üstlenmesine vesile oldu. Aynı zamanda şehirde uygulanan İslâm idare sisteminin, farklı etnik ve kültüre sahip insanların çoğunlukta olduğu coğrafyalarda bile gerilim ve çatışma yerine asırlar süren huzur ve barış ortamını tesis etmede son derece başarılı olduğunu göstermiş olmaktadır.

Merv, since the ancient times, had been tried to be ruled by different nations and ultimately in 31/651, it was the Muslim rule that the city came under in consequence of a series of conquests. Islamic domination is a turning point in the history of the city in terms of political, social, cultural etc. ways whose effects continue to this day. This study adresses the city of Merv in a multifaceted way from the foundation to the Tahiri period by using the data of Islamic history and source of geography with knowledge of archeology and architecture. Being located in an important route of the Silk Road has further increased the political, military and economic importance of the city. By this way, it managed to create a sythesis of twodistant cultures, the West and the East by playing role in the exchange of cultural values as well as material values.Merv had the largest share in the Umayyads leaving in the scene of history. In this context, in order to fully comprehend and unravel the reasons of success of the Abbasid revolution, it is extremely important to know this city in all aspects as the center where the uprising started. The City today resembles fairly an open-air museum. Thanks to this facilty, we have concretely been able to identify the development process of the civilized life in the region since the ancient times.With the Islamic era in which the resettlement activities were carried out, it was then possible for people from different cultures to have an intense experience of living together. More importantly, this experience enabled the city to undertake a decisive role on the fate of the region's and even more eastern regions' Islamization. At the same time, the Islamic administration system implemented in the city, even in regions where the majority of people had different ethnic andcultures, proved to be extremely successful to esetablish the peace environmet instead of tensions and conflict forcenturies.