Ali Şir Nevayi`nin kelâmî görüşleri-Hamse adlı eseri örneği-

Abstract

Ali Şir Nevai,IX/XV. yy. Timurlular döneminin önemli şair ve devlet adamlarındandır. Aynı zamanda o, Nakşîbendi tarikatına mensup bir mutasavvıftır. `Ali Şir Nevâî'nin Kelâmî Görüşleri-Hamse Adlı Eseri Örneği-` isimli çalışmamızda onun kelâmî görüşleri ele alınmıştır. Bu çalışmada, Nevai'nin beş mesneviden oluşan Hamse adlı eseri esas alınmıştır. Araştırmamız klasik kelam tasnifiyle ulûhiyet, nübüvvet ve ahiret konuları üzerinden incelenmiştir. Tezimizin birinci bölümünde, Nevai'nin ulûhiyet ile ilgili görüşlerine yer verilmiştir. Nevai, Allah'ın varlığı, varlığının delilleri, Allah'ın birliği, zat ve sıfatlarını tartıştığımız bu bölümde genel hatlarıyla Ehl-i sünnet çizgisinde durmaktadır. Ancak onun, bütün bu görüşlerinde tasavvufun vahdet-i vücut düşüncesine yakınlık gösterdiği görülmüştür. Şairimiz, sıfatlar bağlamında tenzihçi bir yaklaşımla ilahî kelam ile birlikte elimizdeki semavî kitapların da kadim olduğunu savunmuştur. Ayrıca insan hürriyetini ilahî, küllî iradeye bağlı olarak yorumlamıştır. Bu şekilde onun bu düşüncesinde cebrî bir hava hissedilmiştir. Tezimizin ikinci bölümünde ise, Nevai'nin, nübüvvet ve ahiret ile ilgili görüşleri incelenmiştir. O, Nübüvvet müessesinin gerekli olduğuna inanan bir mutasavvıf şairdir. Nevai'nin peygamberler, onların görev, vasıf, tebliğ vs. özelliklerini şiirlerinde konu edindiği görülmüştür. Peygamber mucizeleri onun için nübüvvet delillerinden biridir. Yine bu bölümde onun nübüvvet-velayet meselesine dair görüşlerine de değinilmiştir. Nevai, ahiret hayatının varlığına da kuşkusuz inanmıştır. O, ahiret ahvali bağlamındaki düşüncelerini mezhepler açısından tartışmamış; ahiret hayatının nimetleri, azap ve sıkıntıları hakkındaki müjdeleyici ve uyarıcı beyanlarıyla insanlar üzerinde havf ve reca dengesi sağlamayı hedeflemiştir.Anahtar Kelime: Ali Şir Nevai, Hamse, şiir, ulûhiyet, nübüvvet, ahiret.

Ali Şir Nevai is one of the prominent poets and politicians of IX/XV. century Timurid era. He also is a sufi who belongs to the Naqshbandi sect. In this dissertation, we examined his theological opinions. This study is based on `Hamse` whichconsists of five Mathnawis. Nevai's system is studied in accordance with the classical theological classification of divinity, prophethood and the hereafter. The first part of the thesis is devoted to Nevai's ideas about the divinity which consists of titles such as Allah's unity, essence and attributes. It seems that he mainly adopts ahl al-Sunnah thought in these issues. He also seems to embrace the sufi theory of unity of existence (wahdat al wujud). He considers not only Word of God (kalam) but also the holy booksdivine.According to him, human freewill is dependent to the divine will. That approach makes him seem close to jabriyyah. In the second part of the thesis, Nevai's thoughts about prophethood and hereafter are examined. He is a sufi poet who considers prophethood essential. Nevai touched upon subjects as prophets, their duties and attributes in his poems.He considers miracles as proofs of prophethood. In this section, his views about guardianship (velayet) are also examined. Without a doubt, he believed in afterlife. He did not study afterlife according to the theological sects but he aimed to provide hawf (fear) – raca (hope) balance by his glad news and warnings about afterlife's blessings and torments.Keywords: Ali Şir Nevai, Hamse, poem, divinity, prophethood, hereafter.