İslâm Hukukunda vakıfların tağyîri ve istibdâli

Abstract

İslâm kültüründe geçmişten bugüne, önemli bir yere sahip olan vakıflara ait mal varlıkları, zaman içerisinde çeşitli nedenlerle kullanım dışı kalabilir. Bu varlıkların tekrar kullanılabilir olması adına geliştirilebilecek çözüm şekillerinden en önemlisi, söz konusu malların kullanım amacında, kullanıldıkları yerlerde, onlardan istifade eden kimseler üzerinde veya malın kendisinde yapılacak değişikliklerdir. Vakıf hukukunun klasik döneminde öne çıkan mezheplerin fıkıh ve fetva kaynaklarının yanında konuyla ilgili modern çalışmaların taranması suretiyle gerçekleştirilen bu çalışmada adı geçen değişiklikler, tağyîr ve istibdâl başlıkları altında ele alınmıştır. Malın vakıf özelliği muhafaza edilmek kaydıyla, aynında ve tahsis amaçlarında gerçekleşen her türlü değişiklik tağyîr kapsamında incelenirken; istibdâl, malın bizatihi aslının değişime konu edilmesi yönüyle diğer değişim şekillerinden ayrılmaktadır. Bu değişim vakıf mal, satış ve alım ya da takas suretiyle başka bir mala dönüştürülerek gerçekleşmektedir.Konuyla ilgili vakıf malın menkul – gayri menkul, hayrât – müstegallât ya da mescit vakfı olup olmamasına bağlı olarak çeşitlenen farklı görüşler ve delilleri üzerinde gerçekleştirilen değerlendirmeler neticesinde, vakıflarda değişikliğe karşı çıkmanın doğru bir yaklaşım olmayacağı anlaşılmaktadır. Vakıf, bir taraftan özündeki değişmezlik özelliğini muhafaza ederken, diğer taraftan ihtiyaç duyulan değişiklikler ile mevcut şartlara uygun hale getirilmelidir. Vakıf kurumlarının geleneksel hizmet ve bunun için gelir elde etme anlayışı, günün ihtiyaç, imkân ve araçlarına göre yeniden yorumlanmalıdır. Ancak vakıf mallarının korunması ve değerlendirilmesi adına gerçekleştirilen bu değişikliklerde; vâkıfa ait amaç ve araçların olabildiğince korunması önemlidir. Bu kapsamda özellikle vakıf lehtarı olan kimseler adına faydanın esas alınması gerekmektedir. Aynı zamanda birtakım kötü niyetli devlet ve hukuk adamlarının suistimallerine mani olarak, vakıfları korumak için de gerekli tedbirler alınmalıdır.Anahtar kelimeler: Vakıf, Tağyîr, İstibdâl, İbdâl, Tebdîl

The foundations which have an important place on Islamic culture, from past to present, may be unavailable for various reasons over time. One of the most important solution to make these assets available again is; the amendments to be made on people who use it or on the good itself where the goods are used, in what intention they are used. Besides figh and fatwa sources of sects which are certain in the classical period of foundation law, contemporary studies related the issue were scanned for this study, in which, the mentioned changes are discussed under the headings tağyîr and istibdal. With the restriction of maintaining the condition of the foundation property, all changes made on the asset or its purpose of use is analysed as tağyîr; istibdâl is separated from other changes, by the feature of being subject to change in commodity itself. This change takes place by sales and purchases or clearing of the foundation assets where they are exchanged to other asset. Depending on the assesment made on different views and evidences carried out whether foundation goods are movable – real estate, charity goods – rental goods or mosque foundation it is understood that opposing to the changes in the foundation is not a right approach .The Foundation, should be made suitable to current conditions by maintaining the stability of its core on one side, and changes made according to the needs on the other side. The perception of foundations to traditional services and income, should be reviewed again according to today's needs, possibilities and vehicles. However,on all these changes made to protect the foundation assets and peruse them ; it is important to keep the aim and vehicles of the foundation as much as possible. In this context benefits should especcially be based on the basis of the beneficiaries of the foundation. At the same time preventing the abuses of some statesmen and jurists, necessary measures should also be taken to protect the foundations. Keywords: Waqf, Tağyîr, İstibdâl, İbdâl, Tebdîl