Kırgız tenkidinde Cengiz Aytmatov

Abstract

TÜRKÇE ABSTRACT (en fazla 250 sözcük): (TÜBİTAK/TURDOK ' un Abstarkt Hazırlama Kılavuzunu kullanınız.) ÖZET Dünya edebî muhiti Cengiz Aytmatov'un ismini yüzyılımızın meşhur, klasik yazarları olan T. Mann, J. P. Sartre, J. Joys, M. Prust, B. Shaw (Avrupa), W. Faulkner, E. Heminghway (K. Amerika), H. L. Borges, G. Garcia Marquez (L. Amerika), R. Tagor (Hindistan), Yu Mishima (Japonya), N. Mahfuz, H. Cebran, Sultan Al Uveys (Arab Dünyası) aralarında görmektedir. Hiç kuşkusuz Cengiz Aytmatov Türk dünyasının bir temsilcisi olarak dünya edebiyatının zirvelerinde yer almaktadır. Yazarın yaratıcılığını, eserlerini konu edinerek dünya çapında lisans, yüksek lisans, doktora tezleri ve ilmî incelemeler yapılmış ve yapılmaktadır. Bunlara, bu konuda yazılan çok sayıda, kitapları ve eleştirileri de ekleyebiliriz. C. Aytmatov'un yaratıcılığı Kırgız edebiyatında başlı başına yeni bir merhale oluşturdu ve bu edebiyatı bir zirve noktasına ulaştırdı. Yazarın şöhreti, eserlerinin yenilikçi karakteri, Kırgız tenkidinden yeni bir yaklaşımı talep ediyordu ve Kırgız tenkidi, bu edebî sorunu çözmek için gereken ilk adımları atmıştır. Tabiî bütün Sovyet edebiyatında olduğu gibi Kırgız edebiyatında, özellikle tenkidinde `Sosyalist gerçekçilik` prensiplerine uyma zorunluğu vardı. Fakat bütün bu siyasî ideolojik baskılara rağmen çalışmamızda ele aldığımız tenkitçilerimiz K. Asanaliev, K. Bobulov, K. Abdıldabekov gibi bilim adamlarının görüşlerinin, araştırmalarının, bugüne kadar güncelliğini kaybetmediğini özellikle belirtmeliyiz. K. İbraimov'un ise C. Aytmatov yaratıcılığı hakkında yeni, orijinal ve bir çok tartışmalara yol açan, daha objektif kabullendiğimiz çalışmaları, edebî muhitte hak ettiği yeri kazanmıştır. Bu tenkitçilerin çalışmalarının, Aytmatov yaratıcılığı ile ilgili araştırmalar yapacak gençlere (genç edebiyatçılara) kılavuzluk edebileceklerine inanıyoruz. Biz de bu tenkitçiler hakkında objektif bir değerlendirme yapmaya çalıştık. Hazırladığımız yüksek lisans tezi bu konuda yazılan ilk çalışma olduğu için kusursuz değildir. İlerideki çalışmalarımızda bu noksanları da ortadan kaldırmaya çalışacağız. Genel olarak ise Aytmatov yaratıcılığı hakkında kesin, ön yargılı, peşin hükümler vermek yanlıştır. Çalışmamız boyunca daha çok Aytmatov hakkında yazılanlara değindik ve Türk okuyucusuna, Sovyet Kırgız tenkidinde yazarın konumunu nasıl görüldüğünü göstermeye çalıştık. C. Aytmatov yaratıcılığının mozaikliği, esnekliği onun hakkında yazılan tenkitlerin de aynı şekilde olmasını talep ediyor.

İNGLİZCE ABSTRACT (en fazla 250 sözcük): ABSTRACT The men of letter accept the name of Chingiz Aitmatov between the famous and classic authors of our century such as Thomas Mann, J. P. Sartre, James Joyce, M. Proust, Bernard Shaw (Europe), William Faulkner, Ernest Heminghway (U.S.A), H. C. Borges, G.Garcia Marquez (L. America), R. Tagor (India), Yu Mishima (Japan), N. Mahfuz, H. Cebran, Sultan Al Uveys (Arabic World). There is no doubt that Chingiz Aitmatov is on the top of the world literature as a representative of Turkish world. Huge numbers of bachelor, master and doctorate thesis and scientific researches have been written about his creativeness and works. Also in addition to that lots of, criticism and books have been published about him. His creativeness has stared a new period in Kyrgyz literature and made a new process. His fame and the character of his works has been request a new approach from Kyrgyz criticism and the Kyrgyz critism has taken first steps to solve this literatural problems. Kyrgyz Literature has to obey the rule of `Socialist Reality` especially in criticism like all the Soviet literature have. But, in our thesis for all this kind of political and ideological pressure we should especially mention that K. Asanaliev, K. Bobulov, K. Abdiladbekov's thoughts and researches haven't lost their actuality. K. Ibraimov's objective researches, which make lots of new and original discussion about creativeness of C. Aitmatov's, have owned a place in the literature. We are believing that the works of this critics will help to young people (young litterateur) who is going to research about creativeness of C. Aitmatov. We tried to be objective about these critics. Our master thesis is not perfect because of it was the first research about this subject and we will try to eliminate our faults in the future. Generally, it s wrong that to give certain prejudice about his creativeness. In our work we have touched on articles about him and tried to show his place in Soviet - Kyrgyz Criticism to the Turkish readers. Flexibility and variety of his creativeness needs the critics which should be flexible and various.