Hacı Paşa ve Mecma`u`l-Envâr fî Cemî`i`l-Esrâr adlı tefsirindeki metodu

Abstract

Bir Osmanlı müfessiri olan Hacı Paşa'nın esas adı Celaleddin Hızır olup, daha çok tıp alanında tanınmakla birlikte, kelâm ve mantık konularında da değerli çalışmalar yapmış XIV. asır âlimlerimizdendir. Hacı Paşa'nın tefsir alanındaki eseri olan Mecma'u'l-Envâr, bir dirayet tefsiridir. Kur'an'ın hem zâhirî, hem de işârî manalarına çok geniş olarak yer vermektedir. Eserde klasik tefsir geleneği hâkim olduğu için dirayet metodunun yanında rivayet metodunun izleri de görülmektedir.Çalışmamız bir giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Tezin giriş bölümünde araştırmanın önemi, amacı, metodu ve kaynaklarını zikrettikten sonra, Osmanlı'da tefsir hareketleri ile ilgili malumat verilmiştir. Birinci bölümde Hacı Paşa'nın hayatı ve eserleri üzerinde durulmuş, ikinci bölümde rivayet yönünden Mecma'u'l-Envâr ele alınmıştır. Bu başlık altında sırasıyla Kur'an'ın Kur'an ile tefsiri, sünnet ile tefsiri, sahabe sözleriyle tefsiri, tabiûn sözleriyle tefsiri incelenmiş sonra da eser, sebeb-i nüzul ve kıraât ilmi açısından tahlil edilmiştir. Üçüncü bölümde ise Mecma'u'l-Envâr dirayet açısından incelenip metodu hakkında bilgi verilmiştir. Bu bölümde Fıkıh, kelâm ve nahiv ilmindeki yeri açısından Mecma'u'l-Envâr incelenmiş, ayrıca hurûf-i mukattaa konusuna da değinilmiştir. Son olarak işârî tefsirdeki metodu örneklerle izah edilmiştir.

Hadji Pasha, a 14th century Ottoman commentator of the Qur'an, whose original name is Jalaladdin Hizir, has done valuable work in theology and logic issues, although more recognized in the medical field. Hadji Pasha's work in the field of Qur'anic interpretation is Majma al-Anwar. This work gives a very broad place both to the literal and the inner aspects of the meanings in the Quran. Since the classic tradition dominated the work, traces of the narrative method can be seen next to the mainly used logical reasoning method.Our work consists of an introduction and three sections. In the introduction part of the thesis, after mentioning the importance, purpose, method and sources of the research, we have given information about Qur'anic commentary movements in the Ottoman Empire. In the first chapter we focused on the life and works of Hadji Pasha, the second part dealt with Majma al-Anwar in terms of its narrative aspect. Under this heading we examined the interpretation of the Qur'an with the Qur'an itself, with the sunnah, with the words of the Companions, and with the explanation of the successors (tabiûn). We then evaluated the work in terms of asbab al-nuzul and qiraah (readings of the Qur'an). In the third section, we examined Majma al-Anwar in terms of its logical reasoning to understand Qur'anic verses. In this section we evaluated Majma al-Anwar's place in Fiqh, theology and grammar and also touched on the subject of huruf al-muqatta. Finally, we illustrated its method of ishari (internal) interpretation by examples.