Manas Destanı`nın tarihi tabakaları

Abstract

160 ÖZET Manas destanı, Kırgızların tarihini ve gelişme safhalarını edebî ölçüler çerçe vesinde günümüze kadar ulaştırmış kültür el bir değerdir. Destanda Semetey ve Seytek'in komutasındaki Kırgızlar ile, Esenkan, Ko- nurbay, Çon Kite gibi Kalmuk-Çin hanlarının arasında geçen savaşlar anlatılmış, dış düşmanlara karşı verilen bağımsızlık mücadeleleri aktarılmıştır. Manas destanı uluslar arası alanda pek çok bilimsel araştırmaya konu olmuş, başta Rusya olmak üzere Çin, Kırgızistan ve Türkiye'de yapılan çalışmalarla edebiyat dünyasına tanıtılmıştır. Söz konusu araştırmalarda Sayakboy Karaloğlu ve Sağımbay Orozbakoğlu gibi ünlü manasçıların varyantları esas alınmış ve Kırgız Millî İlim Akademisi'nin el yazma grubunda Manas üçlüsünün 2.000.000'dan fazla mısradan oluşan 42 çeşit anlatım şekli toplanmıştır. Çalışmamızda gördük ki, çeşitli bilim adamları tarafından destanın çekirdeği VII. yy'dan XX. yy'a kadar uzun bir zaman içinde değişik yerlerde gösterilmiştir. Bizim görüşümüz ise bu iddiaların her birinde gerçek payının bulunmasıdır. Zira Kırgızların tarihleri boyunca, onları etkileyen her olay, bazan dumanlı, bazan da net bir şekilde destana yansımıştır. Her dönem bir önceki dönemden bu olayların tortularını alıp kendine mal etmiştir. İşte çalışmamızın temel konusu olan tarihî tabakalar bu tortulardan ibarettir. Dolayısı ile Manas'ta gördüğümüz mitolojik unsur ile ak padişah unsurunun yan yana bulunması bu sebeptendir. Dört Bölüm halinde incelemeye çalıştığımız tarih-destan ilişkisi ve tarihin destana sindirilmesi sözlü geleneğin ve sanatçıların (Manasçıların) başarısıdır. Zaman zaman görülen ve tekrar intibaını veren olaylar tarihin tekrarıdır. Sanatçının bunu anlatırken monotonluktan kurtararak yaptığı anlatım, bağımsız olarak onun başarısıdır. Aynı durum mitolojik ve dinî unsurlar için de geçerlidir.

161 SUMMARY The Manas epic is a cultural value that has carried the history and the development phases of the Kirghiz in a literary way. The epic tells about the wars that took place between the Kirghiz under the command of Semetey and Seytek and Kalmuk Chinese khans such as Esenkan, Konurbay and Çan- Kite. The epic also tells about the struggle for independence from external enemies. The manas epic has been the subject of many scientific studies in the international arena, and has been introduced to the world of literature by studies in China, Kirghizia, Turkey and primarily in Russia. The studies in question are based on the variants of Sayakbay Karaloğlu and Sağımbay Orozbakoğlu who are famous for their knowledge on the manas epic. The Kirghiz National Scientific Academy's manuscript group has collected 42 different expressions of the manas epic which comprise of more than 2.000.000. lines. We have seen in our study that the nucleus of the epic is dated between VI. th century and XX. th century in different locations by different scientists. Our point of view is that all these claims have some sort of truth, because all the incidents that affected the Kirghiz throughout their history are reflected in the epic sometimes in an easily understandable manner and sometimes in an indefinite manner. Each era had taken the sediments of the former era and claimed them. So the subject of historical layers which is the basic theme of our study, consist of these sediments therefore this is the reason why the mythological element and the concept of padishah are side by side in the manas epic. The history-epic relationship which we tried to study in four parts and the assimilation of the history into the epic is the success attributed to verbal tradition and the artists ( who study the Manas epic). The incidents which occur every once in a while and seem to repeat are the recurrence of the history. The artist's method of telling the epic in an unmonotonous way is his our success. The same is true for mythological and religious elements.