Selçuklu ilm-i inşasının Osmanlı kuruluş diplomatikasına etkisi

Abstract

Diplomatika ilmi ve ilm-i inşâ kısaca belge ilmi olarak açıklanmıştır. Diplomatika ilmi Latin ve Yunan medeniyetlerinin oluşturduğu bir ilim alanıdır. XVII. yüzyıla kadar diplomasi ilmi başlığı altında bir yan dal olan diplomatika ilmi; Jean Mabillon'un yaptığı çalışmalar ve yazdığı eserler neticesinde Avrupa ülkelerinde bağımsız bir bilim dalı olmuştu. Jean Mabillon'dan sonra XX. yüzyıla kadar diplomatika ilmi üzerinde yapılan çalışmalar ve araştırmalar hızlanarak devan etmişti. Diplomatika ilmi, bu şekilde modern dönemdeki tanımı ile bir bilim dalı haline gelmiştir.İlm-i inşâ ise İslâm medeniyeti ile ilk olarak ortaya çıkıp şekillenmişti. Hz. Ömer döneminde İslâm devletinin Ortadoğu'da geniş coğrafyaları feth etmesi neticesinde İslâm ilm-i inşâ geleneği Fars, Türk, Rum, Arap gibi kültürlerin değerleriyle yeni bir hüviyet kazanmıştı. Abbasiler döneminde İslâm ilm-i inşâ geleneği klasik hüviyetine bürünmüştü. Türk-İslâm ilm-i inşâ geleneği Karahanlıların Müslüman bir devlet olmasıyla beraber şekillenmeye başladı. Gazneliler, Selçuklular, Harzemşahlılar, Eyyubiler, Memlüklüler, Timurlular, Altın Orda Devleti, İlhanlılar, Safeviler gibi devletler döneminde ise en zirve dönemlerini yaşamıştır. Bu dönemde Türk-İslâm ilm-i inşâ geleneğiyle ilgili birçok eserler yazılarak ilm-i inşâ sanatı sistemli bir uğraş alanı haline getirilmiştir.Osmanlı Kuruluş dönemi diplomatika ilmi Osman Bey döneminde şekillenmeye başladı. Orhan Bey, I. Murad, Yıldırım Bayezid, Çelebi Mehmet ve II. Murad dönemlerinde Osmanlı Devleti; Türkiye Selçuklu, Bizans, Memlüklü, Timur, Altın Orda Devleti, Abbasiler gibi devletlerden diplomatika ilmi alanında etkilenmiştir. Ancak Osmanlı Kuruluş dönemi devlet teşkilatına ve diplomatika ilmine Türkiye Selçuklu Devleti asıl temel kaynak görevi görmüştür. Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı Devleti'nin İstanbul'u feth edip başkent yapmasıyla beraber siyasi, askeri, kültürel ve diplomatik alanlarda Osmanlı Devletinde yeni bir dönemi başlatmıştır. Osmanlı klasik çağı Fatih Sultan Mehmet ile başladığı için Osmanlı klasik diplomatika ilminin temelleri de Fatih Sultan Mehmet döneminde şekillenmişti. Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde ise Osmanlı klasik diplomatika ilminin en zirve dönemleridir.Anahtar Kelimeler: Diplomatika, İlm-i İnşâ, Modern Diplomatika İlmi, Türk-İslâm İnşâ ilmi, Osmanlı Kuruluş Diplomatika İlmi.

The science of diplomatics and ı'lm al-inshâ can be briefly described as a document science. Diplomatics is a field of knowledge created by Latin and Greek civilizations. Diplomatics, which was a subfield under the title of diplomacy until the XVII. century, has become an independent science in European Countries as a result of Jean Mabillon's works and writings. After Jean Mabillon studies and research on diplomatics continued rapidly until the XX. century. By this way, the science of diplomatics has become a science field with the definition of the modern period.ı'lm al-inshâ however first appeared with the Islamic civilization and was shaped by it. As a result of the Islamic state conquering large geographies in the Middle East during the period of Umar, the Islamic ı'lm al- inshâ tradition gained a new identity with the values of the Persian, Turkish, Greek and Arabian civilizations. During the period of the Abbasids, the Islamic ı'lm al-inshâ tradition gained its traditional identity. The Turkish-Islamic ı'lm al-inshâ tradition was shaped with the foundation of the Muslim Karahanli State. During the period of the Ghaznavids, Seljukians, Kharzem Shah, Ayyubids, Mamelukes, Timurids, Golden Horde, Ilkhanids and Safavids the science was at its peak. During this period many works were written about the Turkish-Islamic ı'lm al-inshâ science and the ı'lm al-inshâ tradition became a systematic field of occupation.The diplomatics science of the Ottoman founding period began to shape during the period of Osman Bey. During the periods of Orhan Bey, Murad I., Yıldırım Bayezid, Çelebi Mehmed and Murad II., the Ottoman Empire was influenced by states such as the Anatolian Seljukian, Byzantium, Mamelukes, Timur, Golden Horde and Abbasids in terms of diplomatics. However, the Anatolian Seljukian state served as the main basic resource for the state organization of the Ottoman Founding and the science of diplomatics. Together with the conquer of Istanbul, which also became the capital, of the Ottoman Empire during the period of Fatih the Conqueror a new period in terms of politics, military, culture and diplomacy started for the Ottoman Empire. Since the Ottoman Classical Era started with Fatih the Conqueror, also the foundations of the Ottoman classical science of diplomatics were with Fatih the Conqueror. During the periods of Sultan Salim the Stern and Sultan Solomon, the Ottoman classical science of diplomatics was at its peak.Key Words: Diplomatics, ı'lm al-inshâ, the Modern Science of Diplomatics, Turkish-Islamic ı'lm al-inshâ, Ottoman Founding Diplomatics Science.