Hatayi`nin şiir dünyası

Abstract

ÖZET Bektaşî edebiyatının büyük şairlerinden biri olan Hatayı, şiirlerinde dinî, tasavvuf! ve özellikle ideolojik görüşlerini açıklamıştır. `Hatayî'nin Şiir Dünyası` adını taşıyan ve önsöz, giriş, şairin hayatı, dizin ve bibliyografya dışında dört bölümden oluşan çalışmamızda da, onun bu görüşleri ve bu görüşleri ifade etmede kullandığı kavramlar belirlenmeye çalışılmıştır. Birinci bölümde Hatayî'nin din ve tasavvuf anlayışı incelenmiştir. Şairin temel dinî konularda, İslamî Türk edebiyatının geleneksel anlayışının dışına pek çıkmadığı görülmektedir. Tasavvuf anlayışını da `Vahdet-i Vücud` kavramıyla ortaya koymamız mümkündür. Kullandığı tasavvuf! kavramlarla ve adını andığı mutasavvıflarla, hemen hemen bütün şairlerde karşılaşmaktayız. İkinci bölümün adı, `İdeolojF'dir. Burada, şairin İslam'ın Şiî yorumunu temel alan ideolojisinin çerçevesi çizilmeye çalışılmıştır. Bu çerçevenin büyük ölçüde `Hak Muhammed Alî` ve `Muhammed Al?` `bir`liğiyle sevgisinden oluştuğu anlaşılmaktadır. Başta Hz. Alî olmak üzere, bütün imamların yüceltildiği görülmektedir. Şairin, yukarıda söylediğimiz `bir`liği ve on iki imam sevgisini, idaresi altındaki insanlar arasında ortak bir ideoloji yapma çabası içinde olduğu görülmektedir. Üçüncü bölüm olan `Cemiyet`te ise, önce tarihî-efsanevî kişiler tanıtılmıştır. Bunların dışında kalanlar da `Sevilen şahıslar` ve `Nefret Edilen Şahıslar` şeklinde iki başlık altında toplanmıştır. Şairin sevgisini veya nefretini belirleyen faktörün, ideolojisi olduğu anlaşılmaktadır. Bu bölümde ayrıca, cemiyetle ilgili diğer unsurlar da incelenmiştir. Son bölüm `Tabiat`tır. Bu bölümde de gök, güneş, ay, yıldız, bulut, yağmur, yeryüzü, dört unsur, hayvanlar, bitkiler... gibi tabiata ait öğelerin dinî, tasavvuf! veya ideolojik kullanımı incelenmiştir. Şairin tabiattan aldığı bu unsurların pek çoğuyla Hz. Alî arasında ilgi kurma ve böylece Hz. Alî'yi yüceltme çabası içinde olduğu açıkça görülmektedir.

ABSTRACT Hatai, who is one of the best poets of the Bektashi Literature has explained his religious, mistic and especially ideological views in his poems. My work, which is t. napied as `The Poetic World of Hatayf, besides the Foreword, Introduction, The Life Story of the Poet, Index and the Bibliography, consists of four chapters in which I tried to explain the poets world view and the notions he used while explaining his views. In the first chapter, I examined Hatayf s understanding of religion and mistisizm. It is my opinion that the poet never passed the borders of the fundamental edges of the traditional Turkish-islamic literary understanding. It is possible to say that his understanding of mistisizm (Tasavvuf) is turning around to the notion of `Vahdet-i Vücud`. Hatayî is not unique in using the mistic terms and the mistic leader poets that we have encountered the same terms and those mistic poets in other poets' poems. My work's second chapter is named `Ideology`. In this chapter, I dwelled upon the poet's evaluation of Şia sect of İslam, and tried to frame his ideology which is based upon Şia sects' evaluation of isbin. It is not wrong to say that his ideplogy is framed with `Hak Muhammed Âli` cd `Mchaçr ~3Cİ A'`, ar.d siso they are the saing, they are only one. This frame is fLulI^ed wi-h i`i.i love of this one and sameness. In his poems, it is clearly seen that, -'L'z poet nas giv-in tl:s bes. place to Hz. Ali and Twelve imams. The poet tried to make that the people under his rule should share the ideology of `one and sameness of Hz. Muhammed and Hz. Ali`, and they should also feel the love for Twelve imams. In the third chapter, whic is named `Society`, first of all, I introduced the historical and legendary figures mentioned in Hatayî's poems. The rest of the figures grupped in two catagories: `The Loved Ones`, and `The Hated Ones`. It can be said that both the poet's affection and hatred toward those figures is based on his ideology. I have also examined the elements related to the notion society. The final chapter is about the `Nature`. In this chapter, I examined the poet's usage of the sky, sun, moon, star, cloud, rain, earth, four elements, animals, plants and so on as the poetic elements. Those natural elements are evaluated in this chapter in accordance with the poet's usage of them from point of view of religon, mistisizm and the poet's ideology. It is clear that the poet tried to similes and connections between those natural elements and Hz. Ali, and thus he lied elevate the religious position of Hz. Ali.