Zemahşerî`nin El-Minhâc Fî Usûli`d-Dîn adlı eseri bağlamında Usûl-i Hamse`ye dair görüşleri

Abstract

Mu'tezile Mezhebi, Hz. Peygamber (s.a.v.)'den sonra, Hicrî II. Yüzyıl'da İslâm'ın temel inanç konularıyla ilgili tartışmaların yaşandığı bir süreçte ortaya çıkmıştır. Bu süreç aynı zamanda Müslümanlar'ın; İslâm Dini'nin yayılması neticesinde farklı toplum ve kültürlerle karşılaştığı bir süreçtir. İslâm'ın farklı din ve kültürlerle entegresi Mu'tezile'nin aklî tefekküre ve felsefeye verdiği önemle gerçekleşmiştir. Felsefe'nin ortaya koyduğu fikirleri ispatlama gibi bir zorunluluğu olmadığı halde, Kelâm İlmi'nin ise ortaya koyduğu fikirleri ispatlama zorunluluğu vardır. Kelâm İlmi; İslâm'ın yorumlanmasında aklî tefekkürü öne çıkaran, özgün düşünce metotlarıyla dikkatleri üzerine çekmeyi başaran Mu'tezile Mezhebi ile sistemleşerek, Ehl-i Sünnet Kelâmı'nın doğuşu gerçekleşmiştir.Mu'tezile, İslâm'ın temel inançları ile ilgili konularda yöneltilen eleştiri ve itirazları kesin delillerle ortadan kaldırma misyonunu yüklenmiştir. Müstakil bir mezhep olarak günümüze kadar gelmeyi başaramayan Mu'tezile Mezhebi, günümüzde İslâm İtikadî Mezhepleri içerisinde yaşamaya devam etmektedir.Mu'tezile'nin Basra Ekolü'nün güçlü ve son temsilcilerinden olan Zemahşerî'nin kelamî görüşlerini; İslâm tefsir geleneğinde çığır açan, `el-Keşşaf` isimli tefsiri başta olmak üzere diğer eserlerinde görmekteyiz. Zemahşerî'nin; Mu'tezile'nin `usûl-i hamse` olarak isimlendirdiği beş ilkesine yönelik kelamî görüşlerini beyan ettiği müstakil eseri ise `el-Minhâc fî usûli'd-Dîn`'dir. Zemahşerî, İslâm'ın temel inanç konuları arasında görmediği `imâmet` meselesi dışında ki tüm kelâmî konuları bu eserinde ele almıştır.Zemahşerî, el-Minhâc fî usûlid-Din adlı eserinde kelamî meseleleri, İslâm Düşüncesi içerisinde teşekkül eden mezheplere ve İslâm dışı fikir ve inançlara karşı izah eder. Diyalojik şekilde, sâil ve mûcip olarak konuları izah eden Zemahşerî, okuyucunun merakını zinde tutarak, anlatımı akıcı hale getirmektir. Anahtar Kelimeler: Zemahşeri, Mu'tezile, el-Minhâc fî usûli'd-Dîn, Usûl-i Hamse, el-Keşşaf

Mu'tazilah Madhab emerged after Prophet Muhammad (PBUH), in the hijri 2nd century, in a process of debates about fundamental beliefs of Islam. This process is also a period that Muslims encounter with different societies and cultures as a result of the spread of the Islamic Religion.The integration of Islam with different religions and cultures has been realized with the importance that Mu'tazilah place to mental contemplation, and consequently, to philosophy. Even though, there is no obligation to prove ideas that philosophy reveals, there is an obligation to prove the ideas that kalam reveals. Kalam; was systematized with Mu'tezilah Madhab, which promoted mental contemplation in the interpretation of Islam, succeeded in attracting attention with its original methods of thinking and the birth of the Ahl-i Sunnah Kalam was born.Mu'tazilah has undertaken a mission to remove criticisms and objections directed at subjects related to the fundamental beliefs of Islam with clear evidences. Mu'tazilah, which has not succeeded in reaching to the present day as an independent madhab, continues to live within the Islamic Faith Madhabs today.Mu'tazilah's, Kalam views of Zamakhshari, whom, one of the last and strong representatives of the Basra School; especially in his tafsir named `al-Kashshaf`,which revolutionized the tradition of Islamic tafsir, we see in also his other works. Zamakhshari's, independent work that Mu'tazilah expressed in his kalam on the five principles which he called `usûl-i hamse` is `al-Minhâc fî Usûli'd-Din.` Zamakhshari has covered all kalam subjects in this work with the exception of `imâmat` subject which he has not considered as that is among the fundamental beliefs of Islam.Zamakhshari explains kalam subjects against the non- Islamic ideas and beliefs as well as madhabs formed in Islamic thought in his work called `al-Minhâc fî usûli'd-Din.` Dialogically, when explaining subjects as sâil (who asks question) and mûcip (who answers question), both asks question and gives an answer. This makes the narrative fluent by keeping the reader curious. Key Words: Zamakhshari, Mu'tazilah, al-Minhâc fî Usûli'd-Din, usûl-i hamse, al-Kashshaf