İbn Ebî Zeyd el-Kayrevânî ve Kitâbü`l-Câmi adlı eserindeki hadisçiliği

Abstract

Tezde İbn Ebî Zeyd el-Kayrevanî (ö. 386/996)'nin Kitâbü'l-Câmi' fi's-Sünen ve'l-Âdâb ve'l-Megâzî ve't-Târîh isimli eseri ve bu eserde zikredilen hadislerin ışığında hadisçi yönünün incelenmesi amaçlanmıştır. İslam tarihinde daha çok fıkıh ve akaid âlimi olarak tanınan İbn Ebî Zeyd, aynı zamanda – ilim çevrelerinde daha az bilinen hadisçi yönü ile de – Mâlikî mezhebinin hadis metodoliojisinin önemli bir temsilcisidir. İbn Ebî-Zeyd, Şii-Fatımi devletinin etkisi altındaki Kuzey Afrika'nın sosyo-politik açıdan zor şartlar altında yaşamak zorunda kaldığı hicri dördüncü asırda hem eserleri ile Ehl-i sünnet anlayışın nakli için köprü vazifesi görmüş, hem de bu coğrafyada Mâlikî mezhebin'in görüşlerinin yayılmasına öncülük etmiştir. Bu minvalde bir yönüyle de bu çalışma ile İbn Ebî Zeyd'in eser verdiği dönemin ve coğrafyanın siyasi ve ilmî şartlarının değerlendirilmesi ve bu şartların eserleri üzerindeki etkisinin ve fikri mücadelesinin ortaya konması da amaçlanmıştır. Zira İbn Ebî Zeyd'i önemli kılan iki unsur vardır. Birincisi; O dönemin Şii-Fatımi devletine karşı fikri mücadele sahasında Ehl-i sünnet'in görüşlerini savunması; ikincisi ise İmam Mâlik'in görüşlerini açıklamasındaki katkısı ve Mâlikî mezhebinin derlenip toparlamasındaki rolü sebebiyle `küçük Mâlik` ve `mezhebin kutbu` gibi lakaplarla anılan Mâlikî mezhebinin müçtehid imamlarından bir olarak kabul edilmesidir. Bu sebeplerle ele alınan tez çalışması iki bölümden oluşmaktadır. ilk bölümünde İbn Ebî Zeyd'in yaşadığı dönem ve ilmi arkaplanı göz önünde tutularak Kitabü'l-Câmi' eseri başta olmak üzere diğer eserleri literatür ışığında değerlendirilmiştir. İkinci bölümde ise Kitâbü'l-Câmi'in ayrıntılı tahlili yapılmış, her bir başlık ayrı ayrı ele alınarak incelenmiş, gerekli şerh ve açıklamalardan sonra kısa bir değerlendirme yapılmış ve müellifin hadisçilik yönü de değerlendirme dahilinde ele alınmıştır.

This study aimed to examine the work of Kitab al-Jami fi's-Sunen ve al-Adab ve al-Maghazi and al-Tarih of ibn Abi Zayd al-Qayrawani's (d. 386/996) and the hadith aspect of ibn Abi Zayd al-Qayrawani in the light of the hadiths mentioned in this work. Ibn Abi Zayd, who is better known in the history of Islam as the scholar of fiqh and akaid, is also an important representative of the hadith methodology of the Maliki sect, he is less known with this respect tough. When Islamic civilization moved to Andalusia under the difficult socio-political conditions of North Africa with the influence of Shia-Fatimid state in the fourth century, Ibn Abi Zayd served as a bridge for the transfer of the Ahl al-Sunnah conception with his works and pioneered the dissemination of the views of Maliki sect in this geography. In this aspect, the study aims to evaluate the political and scientific atmosphere of the region and the era when Ibn Abi Zayd gave his work with and to reveal the effect of these conditions on his works and his intellectual struggle because there are two elements that make ibn Abi Zayd important: first, defense of the views of Ahl al-Sunnah in the field of intellectual struggle against the Shia-Fatimid state of that period, the second one his recognition of Imam Malik as a mujtahid imam of the Maliki sect by mentioning him with his nickname 'Small Mâlik'' and ''the leader of sect'' and his contributions to the explanation of Malik's views and his role in compiling and composing the Maliki sect. For this reason, the thesis consists of two parts. In the first section the period of ibn Abi Zayd and his scientific background, his work in the field of hadith, especially Kitab al-Jami, has been evaluated in the light of the literature in this field. In the second section, Kitab al-Jami was examined in detail; each topic was examined separately, and a short evaluation was made after commentaries and explanations. Moreover, his approach to hadith studies was discussed as a part of this discussion.