Kültür değişimi, unutulan nevruz ve sosyo-kültürel değerler; Malatya-Hekimhan İpekyolu örneği

Abstract

ÖZET Kültür Değişimi, Unutulan Nevruz Bayramı ve Sosyo-Kültûrel Değerler; Malatya-Hekimhan İpekyolu Beldesi Örneği. Bir toplumun birikimli uygarlığı, toplumun kendisi olan ve `kültür` dediğimiz maddi ve manevi değerler, insan gruplarım toplumsallaştıran, onları diğerlerinden ayıran temel unsurlar olarak bilinir. Tarihi, toplumsal, dinamik, birleştirici, insan topluluğunun ihtiyaçlarını karşılayıcı, kuşaktan kuşağa aktarılan özellikleriyle kültür, her alanda işlevsel nitelikler taşımaktadır (Akça, 2002:1). Araştırmanın temel unsurları, toplumsal yaşam içinde oluşturulan kültür ve kültürel değerlerdir. Değişmeyen tek şeyin değişim olduğu gerçeğinden hareketle, özellikle son yüzyılda kültürel etkileşim sonucu, sahip olunan sosyal değerlerde de büyük değişimler gözlenmektedir. Araştırma süresince, kültür değişimleri sonucunda unutulan/unutulmakta olan sosyal adetler, görenekler ve gelenekler araştırılmıştır. Konunun çarpıcı olarak dikkat çeken kısmım, son yıllarda yapılan araştırmalarla ön plana çıkarılan Nevruz Bayramı oluşturmaktadır. Türk Halk Kültürü unsurlarının, uzun yıllar sonra şekil değiştirerek veya tamamen yok olarak kayboldukları ortadadır. Bu değerlerden bir tanesi olan Nevruz geleneği, çeşitli siyasi çekişmelere konu olsa da, Türk Kültürü'nün parçalarından bir tanesidir. Kelime etimolojik olarak Farsça olduğundan özellikle îran kaynaklarında Nevruz'un İranlılara ait olduğu yönünde yorumlar yapılmıştır. Ancak yapılan bilimsel çalışmalar, Nevruz'un bütün kuzey yarım küre halkları tararından bilindiğini ve kutlandığını ortaya koymuştur. Türk kökenli milletler de bu kültürel zenginliği paylaşanlardandır. Araştırmamızın içerisine, çeşitli bilim adamları tararından yapılan bu tespitlerin konulması, bu konuda şüpheye yer bırakmaması açısından anlamlıdır. Tarihte birçok topluluğun Nevruz kutlamaları yaptığı bir gerçektir. Bununla birlikte bu geleneğin ne zaman ve nerede ortaya çıktığı bu güne kadar yapılan araştırmalarla ortaya konulamamıştır. Bu yüzden bu bayramın kime ait olduğu konusu tartışılmaya değer gözükmemektedir. Önemli olan nokta hangi toplumun bünyesinde, hangi özellikleriyle yer bulduğudur. Zaman içinde herhangi bir kültürel etkileşimle değerler başka bir olguyu ifadeedebilmektedir. Türkler'in Ergenekon'dan çıkıp bağımsızlığını kazandığı gün olarak algılanabileceği gibi, Iran hükümdarı Cemşit'in tahta çıktığı gün olarak da kabul görebilir. İslamiyet'in yayılmasından sonra ise Hz. Adem'in yaratıldığı gün, Nuh'un gemisinin karaya oturduğu gün gibi olaylarla ilgilendirilmiş olması, Nevruz geleneğinin yaşatıldığı halk grubuna göre şekillendiğini göstermektedir. Alan araştırması olarak seçilen bölgede yapılan çalışmalar, bize unutulan kültür unsurlarının Nevruz' la sınırlı olmadığım, maddi ve manevi alanda pek çok sosyo-kültürel değerin zamanla kaybolduğunu göstermiştir. Kültür değişimleri sonucu karşılaşılan bu durumun geleneksel yapıyı da ne denli etkilediği göz önüne konulmaya çalışılmıştır. Maddi kültür unsurlarının hızlı değişimi arkasından maddi olmayan kültürel değerlerin değişimini getirmiştir. Bu kaçınılmaz ve karşı konulmaz değişimin sonucunda Nevruz başta olmak üzere pek çok gelenek unutulma sürecindedir. Resmi makamlar dahi bazı çabaların, bu süreci geri döndürmede ne derece basan sağlayacakları zamanla ortaya çıkacaktır. Ancak küreselleşmenin bütün dünyayı etkisine aldığı yüzyılımızda, değişen sosyal yapıyla beraber kaybolan yerel değerlerin yeniden ortaya çıkarılabilmesi imkânsız görünmektedir. Hızlı iletişim, mesafelerin kısalması, geçim ekonomilerinin şekil değiştirmesi, yerleşimlerin yeniden yapılanması, maddi ve manevi alanda terk ettiğimiz sosyal değerlerin geri getirilmesinin önünde birer büyük engeller olarak durmaktadır. Değişim dün vardı, günümüzde vardır ve yarın da var olacaktır. Bize kalan yapabildiğimiz ölçüde değişime yön verebilmektir. Değişime yön verebilmek ise sanıldığı kadar kolay değildir. Cumhuriyet İnkılâpları gibi büyük bir sosyal değişim iddiasında olmayan değişim çabalarının fazla başarı şansının olmayacağı düşünülebilir.

ABSTRACT Culture Changes, Nevruz Festival and Socio-Cultural Values which are Being Forgotten; A Research at İpekyolu in Malatya. One culture's cumulative civilization and material and spiritual values that we call 'culture' are known by components that help to socialize human groups and that help to separate human groups from each others (Akça, 2002:1). The main facts of the research are the cultural values and the culture that is created in the social life. Knowing that the only thing that does not change is the change itself, especially at the last century, we can also call these big changes that occur at the social values because of the cultural interaction. Throughout the research, social practices that are known or forgotten that occur because of the cultural changes, traditions and customs have been examined. The part that gets most of the attention is constituted by Nevruz Holiday by the researches that have been done during the latest years. It is obvious that the facts of the Turkish Public culture is changing its shape after long years or it is totally about to disappear. Nevruz Holiday which is one of these facts is one the pieces of the Turkish Culture although it is a fact that causes few political disagreements. It is said that this word belongs to Iranians at the Iranian sources because of being Farsi etymologically. Furthermore the researches that have been done shows that Nevruz Holiday is known and celebrated by most people in the northern hemisphere. Turkish originated nations also celebrate this cultural richness. These facts are put into our research paper in order to wipe out all the question marks that might come up about this subject. In history, the truth is that Nevruz Holiday has been celebrated by many nations. In addition to this, where and when this tradition started could not exactly be found. Because of this situation, it has not been worthwhile to talk about to whom this holiday belongs to. What is important is that with what characteristics this holiday lives in the society. Throughout the time, with the cultural interaction, the facts of the values might face slight changes. This day might be accepted as the day of independence after Turks got out from Ergenekon but it can also be accepted as the day when Iranian ruler Cemşit became the king. It has been seen that Nevruz is been shaped according tothe cultures that it lives after being related the day where prophet Âdem is created after Islam started spreading or the day where the ship of Nuh ran aground. The works that is done as the field research at the sites shows us that not only the holiday Nevruz has started to be forgotten but also many material and spiritual cultural values started to be forgotten. This situation that occurs because of the cultural changes is tried to be discussed in order to show us how much it affects the traditional structure. The sudden changes of material cultural facts also have caused other non- materialist cultural values to change. Because of this undeniable change, Nevruz Holiday also is about to be forgotten. We will soon see if the effort of the people including official government will be successful to stop this change. But it is definitely impossible for the forgotten values to come up on the scene again with the changing social values during this century that faces globalization throughout the world. Faster communication, the change of the economical life, the change of the structure and the progress of transportation causes big problems for us to stop these forgotten material and spiritual social values. The change existed in the past, it exists today and it will exist in the future. Our purpose should be to shape up these changes. Though, it is not very easy to shape these changes up. We can include that the efforts on this matter cannot be so successful if there are like the big social changes such as Atatürk' s revolutions.