Mehmet Emin Resulzade`nin Azerbaycan tarihi, Rusça`dan Türkçe`ye çeviri ve değerlendirmesi

Abstract

Mehmed Emin Resulzade, XX. yüzılda Türk dünyasının yetiştirdiği en önemli devlet adamlarından biridir. Rus egemenliği altında ezilen Azerbaycan Türklerinin istiklâli için kurulmuş olan Musavat partisine katılmış ve faaliyetlerini burada sürdürmüştür. Bu faaliyetlerin en önemlisi Resulzade ve arkadaşlarının 28 Mayıs 1918'de Doğu'daki Türk dünyasında ilk anayasaya dayalı cumhuriyet rejimini ilan ederek Azerbaycan'ı bağımsızlığa kavuşturmalarıdır. Rus ordusunun gelip Bakû'yü işgal etmesine kadar geçen dönemde Resulzade siyasi bir aktör olarak Bakû'de faaliyetlerini sürdürmüştür.Ancak Rus kızıl ordusunun 27 Nisan 1920 Bakû'ye gelip yönetime el koymasıyla Resulzade'nin aktif siyasetteki rolü sona ermiştir. Resulzade bundan sonraki süreçte mücadelesine muhacerette ve basın yayın yoluyla devam edecektir. 1955 yılında Ankara'da vefatına kadar geçen dönemde birçok gazete ve dergi çıkarmış, bu yayın organları aracılığıyla Azerbaycan bağımsızlık şuurunu canlı tutmaya çalışmış, bu doğrultuda birçok makale ve yazı yazmıştır.Resulzade milli bilinç yaratmanın en önemli yolunun kültür birliği olduğunu savunur. Bunun için de dil ve tarihin önemini vurgular. Aynı zamanda iyi bir edebiyat adamı olan Resulzade'nin edebiyat alanında da kitapları vardır.Tarih konusuna da oldukça önem veren Resulzade Kafkasya Türkleri ve özelde de Azerbaycan Türkleriyle ilgili makale ve kitaplar yazmıştır. Bu yazılardaki ortak vurgu Türklerin bağımsız yaşama istek ve arzularıdır.Resulzade ``Çağdaş Azerbaycan Tarihi'' adlı bir kitap yazmıştır. Bu kitapta 1918 yılında bağımsızlığını ilan eden, ancak ömrü 2 yıl süren Milli Azerbaycan Cumhuriyeti'nin kuruluşu ve sonraki süreci anlatmıştır. İncelemesini yaptığımız eserde ise Resulzade Azerbaycan coğrafyasında kurulan devletleri en kadimden başlayarak kaleme almıştır. Azerbaycan tarihinin öğrenilmesi, Türk dünyasındaki konumu itibarıyla oldukça önemlidir. Azerbaycan, Kafkasya'nın güneyinde yer alır ve tarih boyunca Anadolu coğrafyasındaki Türklerin Orta Asya Türkleriyle bağlantısını sağlayan bir geçit görevini üstlenmiştir.Resulzade bu eseri yazdığında büyük olasılıkla muhaceretteydi. Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinin bir üyesi olarak varlığını sürdürüyordu. Resulzade ülkesinin Rus nüfûzundan kurtulması çabasındaydı. Resulzade'nin bu eseri bir devlet adamının tarih yazımı ve önemli bir Türk devleti coğrafyasını yansıtması bakımından oldukça önemlidir.

Mehmet Emin Resulzade was one of the most important statesmen who was trained by the world of Turks in the twentieth century. He joined Musavat Party which was established for independence of Azerbaijani Turks that were oppressed under the domination of Russia and he continued his activities there. Among these activities, the most important one was Resulzade and his suppoters? making Azerbaijan independent by the declaration of constitutional Republic in the east world of Turks in May 28, 1918. Resulzade maintained his activities as a political agent until Russian army?s invasion of Baku.However, Resulzade?s part in active political life ended when Russian red army took over the control of Baku in April, 1920. After this period, Resulzade continued his struggle in exile with the help of the media. Within that period until his death in Ankara in 1955, he spent his time publishing numerous newspapers and magazines. Via these media organs, Resulzade wanted to keep the consciousness of independence alive in Azerbaijan. With this aim, he wrote lots of articles and essays.Resulzade particularly stood up for cultural unity in order to create a national consciousness. For this reason, he emphasized the importance of language and history. As a man of letters,Resulzade also has some books in the field of literature.Resulzade who attached importance to history, wrote books and articles about Caucasia Turks and Azerbaijani Turks in particular. Common emphasis in these articles is Turks? wish and desire to live independently.Resulzade wrote ?Modern History of Azerbaijan? and in this book, he wrote about the state?s foundation, which lasted 2 years and declared its independence in 1918, and ensuring period of Azerbaijan. In this review, Resulzade indited the states that were founded in Azerbaijan starting with the most ancient ones. Learning the history of Azerbaijan is really significant in respect of its location.Azerbaijan is in the south of Caucasia and throughout the history, it has taken on a task of being a bridge between Anatolian Turks and Middle East Turks.By the time Resulzade wrote this piece, he was an immigrant in Bucharest. Azerbaijan subsisted as one of the members of Union of Soviet Socialist Republics. Resulzade made a great effort to save its hometown from the domination of Russia. This work of Resulzade who was a statesman as well, has a deep impact in point of reflecting a respectable Turkish state.