15-18. yy. Nogay-Kazak Jırav ve akınlarının dili (Giriş-inceleme-metinler-sözlük)

Abstract

Kazaklar oldukça zengin bir sözlü edebiyat kültürüne sahiptirler. Bu sözlü edebiyat kültürü içerisinde jırav ve akınların mirası özel bir önem taşımaktadır. Jırav ve akınların mirası edebî yönden araştırılmış olmakla birlikte Türkiye türkolojisinde bu eserler üzerine ciddi bir dil incelemesi yapılmamıştır. Kazakistan'da yapılan dil incelemeleri de sınırlıdır. Biz çalışmamızda 15-18. yy.lar arasında yaşayan Nogay-Kazak jırav ve akınlarının sözlü edebiyat ürünleri üzerine bir dil incelemesi yaptık.Çalışmamız temel olarak 5 bölümden oluşmaktadır. Bunlar 1. Giriş, 2. İnceleme, 3. Metinler, 4. Sonuç ve 5. Sözlük bölümleridir. Jırav ve akınlar Kazak edebiyat tarihi kitaplarında `Kazak Hanlığı devrindeki edebiyat` başlığı altında ele alınmaktadır. Giriş bölümünde bu edebiyat geleneği hakkında genel bilgiler verilmiştir. İnceleme bölümünde ses bilgisi, şekil bilgisi, cümle bilgisi ve söz varlığı (edebî dilde aktif olarak kullanılmayan kelimeler, eskicil kelimeler, Oğuzca kökenli kelimeler vb.) ele alınmıştır; yeri geldikçe edebî Kazak Türkçesinden ayrılan gramer özellikleri üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde metinlerin transkripsiyonu, aktarmaları ve Arap harfli yazma nüshalar verilmiştir. Sonuç bölümünde ise edebî Kazak Türkçesinde aktif olarak kullanılmayan ancak jırav ve akınların dilinde karşılaşılan Oğuzca ve Çağatayca unsurların kullanılmasının sebepleri açıklanmaya çalışılmıştır. Dizin bölümü ise kendi içinde iki bölüme ayrılmıştır; birinci bölümde gramatikal dizin, ikinci bölümde ise özel adların gramatikal dizini verilmiştir. Bu çalışmayla 15 ve 18. yy.lar arasında yaşayan jırav ve akınların sözlü edebiyat ürünleri kesintisiz olarak Türkiye Türkçesine aktarılmış ve yapılan dil incelemesi neticesinde Kazak Türkçesinin tarihi seyri hakkında da veriler elde edebileceğimiz ciddi neticelere ulaşılmıştır.

The Kazakhs have a substantial tradition of oral literature. In this tradition of oral literature, inheritance of Kazakh zhyraus and aqyns have a particular importance. Nevertheless, a serious language study has not been done on these works in Turkish Turkology even though the inheritance of the zhyraus and aqyns has been studied in a literary sense. The language reviews in Kazakhstan are also limited. In this study, we worked on the oral literary works of the Nogai-Kazakh zhyraus and aqyns who lived in the 15th and 18th centuries.Our work basically consists of five parts. These are `Introduction`, `Review`, `Texts`, `Conclusion`, and `Dictionary` chapters. In the history books of Kazakh literature, zhyraus and aqyns are discussed under the title of `the literature in the age of Kazakh Khanate`. In the introduction chapter, the general information about this literary tradition is given. In the review part, phonetics, morphology, syntax, and vocabulary (words that are not actively used in literary language, archaic words, words of Oghuz origin, etc.) are examined; the grammatical features that are different from the literary Kazakh Turkish are emphasized when necessary and the reasons for this are explained as much as possible. In the third chapter, the transcriptions of the texts, their transliterations, and the manuscripts in Arabic letters are given. In the conclusion part, the reasons for using elements that belong to Oghuz and Chagatai languages, which are not used actively in literary Kazakh language but encountered in the zhyrau and aqıns' language, have been explained. The index has been divided into two parts. In the first part, the grammatical index; in the second part, the grammatical index of proper nouns have been given.With this study, the oral literary works by zhyrau and aqyns, who lived in the 15th and 18th centuries, are continuously transferred to Turkey Turkish. Serious results about the historical background of Kazakh Turkish have been deduced as a consequence of the language study.