19. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu`nda kırsal borçluluk bağlamında emek ve mülkiyet ilişkilerinin dönüşümü

Abstract

Osmanlı iktisadi tarihi bağlamında küçük üreticilerin kırsal borçluluk ilişkileri mevcut üretim ilişkilerinin çözümlenmesinde önemli bir yere sahiptir. Uzun 19. yüzyılda dünyanın pek çok farklı bölgesine paralel olarak Osmanlı İmparatorluğu'nun da özellikle Batı Anadolu ve Rumeli coğrafyasında tarımsal üretim gitgide daha fazla pazara yönelik olarak yapılmaya başlanmış ve kırsal alandaki toplumsal ilişkiler de bu dönüşümün etrafında şekillenmiştir. Tarımdaki üretim ilişkileri pazara yönelik üretim lehine dönüştükçe tarımın tarihi kadar eski görünen kırsal borçluluk da bu tarihsel bağlam içinde farklı işlevler üstlenmiştir. Bu işlevlerin en önemlisi çiftçiler ve Osmanlı coğrafyasındaki hâkim sınıflar arasında mevcut olan emek ve mülkiyet ilişkilerinin şekillenmesinde oynadığı roldür. Borçlu köylüler ile alacaklı hâkim sınıfın girdikleri borç ilişkileri çoğu durumda bir taraftan köylülerin tasarruflarındaki toprakları kaybetmesiyle, diğer taraftan da köylülerin bağımsız üreticilik vasıflarını kaybederek ortakçı/yarıcı ya da ücretli tarım işçisine dönüşmeleriyle sonuçlanmaktadır. Bütün bunlar olurken Osmanlı merkezi hükümeti de kırsal alandaki yıkıcılığı çok açık olan borçluluk sorununa farklı biçimlerde müdahil olmaktadır. Bu tezde 19. yüzyıl ortasında cereyan eden bu kırsal borçluluk sorunu olgusal ve kuramsal yönleri bir arada sunularak incelenecektir. Bu çerçevede Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nden temin edilen arşiv belgeleri meselenin olgusal boyutunun incelenmesinde kullanılacak, ilgili literatürdeki kuramsal tartışmalar da bütüncül biçimde tartışılacaktır

In the context of Ottoman economic history indebtedness relations of rural small producers have an important place in the analysis of existing production relations. The agricultural production in especially in the Western Anatolia and Rumelia regions of the Ottoman Empire, correspondingly plenty of different regions of the world, had become more and more market-oriented and the social relations in the rural areas had been shaped around this transformation in the long 19th century. As the production relations in agriculture transformed for the benefit of market-oriented economy, the rural indebtedness, which seemed as old as the history of agriculture gained different functions in the context of this transformation. The most important one of these functions is the role that shaped the labour and property relations between peasants and the dominant classes of the Ottoman society. The debt relations between the borrower peasants and creditor dominant classes resulted in that on one hand peasants lost their lands in many circumstances and that on the other hand peasants transformed into sharecropper or waged agricultural labour by losing their independent producer qualification. While all these were happening, the Ottoman State took part in the indebtedness issue which was obviously destructive in rural area in different ways. In this thesis, this problem of rural indebtedness in the middle of 19th century will be examined by presenting the factual and theoretical aspects together. In this context, archival documents obtained from the Ottoman Archives of the Prime Ministry will be used to examine the factual dimension of the issue and the theoretical discussions in the related literature will be discussed in a holistic manner.