Eğitim televizyonunda doğrudan öğretici programlarda senaryonun işlevi

Abstract

BEŞÜÎOÎ BÖLÜM 5. ö Z E <£ Bireyin çeşitli gereksinmelerinin karşılanmasında belirli işlevleri yerine getiren televizyon, eğitim gibi çok önemli bir konuda da işlevsellik kazanmıştır. Bu, günden güne çağın koşullarına uygun olarak, bir gelişim göstermek tedir. Her ülkenin kendi yapısına uygun olarak yürütülen bu işlevsellik, kalkınmakta olan ülkelerde daha da önem ka zanmaktadır. Özellikle okul eğitiminin zor gerçekleştiği hatta gerçekleşemediği durumlarda, gereksinimleri karşıla mak üzere, belli bir sistem içinde bu eksiklik giderilmeye çalışılmaktadır. Sözü edilen sistem ise `Uzaktan Öğretim` sistemidir. Basılı materyaller, radyo ve televizyonla yürü tülen bu sistemde televizyon çoğunlukla destekleyici bir niteliğe sahip olmaktadır. Hem görsel hem de işitsel bir araç olması, televizyonun birçok materyali de bünyesinde barındırmasını sağlamaktadır. Bu, onun önemini arttırmakta ve diğer öğelerin eksiğini kendine özgü yöntemlerle kapat maktadır. 7475 Televizyonun özünü programlar oluşturur. Bu program lar da belli bir süreç içinde amaçlara uygun olarak gerçek leştirilir. Bu süreç yapım sürecidir. Yapım süreci çeşitli aşamalardan oluşur. Bu aşamalardan en önemlisi `senaryo yazım aşaması` sayılmaktadır, özellikle eğitim programla rında bu, çok önem kazanmıştır. Senaryo, programın içeri ğinin somutlaştırıldığı yazılı metindir. Biçimsel olarak çalışanlara büyük kolaylık sağlamasının yanında içerik açı sından sağlamlığı da eğitim hedeflerine ulaşmasında önemli bir faktör olmaktadır. Bu çalışmada eğitim programlarında senaryo içerik açısından ele alınmış ve tüm faktörler ortaya koyularak bir değerlendirme yapılmıştır. Bu değerlendirme, uzaktan öğre tim sistemi içinde, örgün eğitim modeline uygun, doğrudan öğretici televizyon programları çerçevesinde düşünülmüştür. öncelikle bu tür programların eğitim programları içindeki yerini iyice saptayabilmek için ikinci bölümde çe şitli konu uzmanlarının eğitim programlarıyla ilgili sınıf landırmaları verilmiştir. Böylece, doğrudan Öğretici eğitim programları belirlenmeye çalışılmıştır. Televizyonda her görüntü, her sözcük eğitim süreci içinde yer almakla bir likte, eğitim programlarının bir araç olarak ve eğitim sü reçlerinde temel öğeler açısından birbirinden pek farklı olmayan ancak değişik amaçlarla kullanıldığı sınıflamalar da görülmüştür. Doğrudan öğretici eğitim programları da bu sınıflama içinde önemli yerini korumuştur.76 Aynı bölümde değinilen diğer bir konu öğretme ve öğ renmede karşılıklı etkileşimin rolüdür. Bu da programların içeriğinde kendini göstermektedir. Programların içeriği belli bir zaman dilimi içinde iletilecek bilgileri ve ileti biçimlerini hazırlama sonucunda oluşmaktadır. Çalışmada bu, yapım süreci olarak ele alınmıştır. Yapım süreci temelde, daha önceki satırlarda da açıklandığı gibi planlama, hazır lıklar, çekim, çekim sonrası ve program olmak üzere beş aşamayı gerektirmektedir. Senaryo bu aşamalar içinde hazır lıklar kapsamına girmektedir. Çeşitli amaçları gerçekleş tirmek için oluşturulan senaryo yapımın özüdür. Eğitim prog ramları senaryosunda da eğitim amaçları göz önüne alınır. Senaryo kendi içinde belli aşamaları içerir. Bu aşamaların sonunda da içeriğin somutlaştığı biçimsel metin ortaya çıkar. Bir televizyon eğitim programı senaryosu hazırlanır ken çeşitli faktörler de göz önünde bulundurulmaktadır. Bu görsel ve sözel malzemenin amaçlara uygun kullanımı için gereklidir. Çalışmanın üçüncü bölümünde bu faktörler öğren- me-öğretme v© iletişim süreçleri olarak belirlenmiştir. Kendini davranış değişmesinde gösteren `öğrenme` hakkında çeşitli görüşler ortaya atılmıştır. Hangi durum larda öğrenmenin gerçekleşeceği hakkındaki bu görüşler bel li kuramlar çerçevesinde ele alınmıştır. öğretme de, arzu edilen öğrenmenin gerçekleşmesi için, bireyin dışında kalan koşulları düzenleme süreci77 olmaktadır. Bu da ancak öğrenme için gerekli durumların iyice tanımlanmasıyla sağlanmaktadır, öğretme süreci ile ilgili de çeşitli kuramlar vardır. Bu bölümde her iki süreç içinde ortaya atılan kuramların ortak noktaları ele alınmış ve aynı zamanda bir televizyon eğitim programı senaryosuna uygulanabilir nitelikte olmasına dikkat edilmiştir. Bireyin öğrenme -öğretme sürecine girmesi bir ileti şim ortamında olmaktadır. İletişim süreci kaynak ve hedef arasında tek veya çift yönlü bir diyalogu kapsar. Bu süreç teki başarının ölçütü hedefte istenilen değişikliğin ger çekleşmesidir. Bu yüzden öğrenme ve iletişim süreci arasında kopmaz bağlar bulunmaktadır. Bütün bunların bilinmesi de senaryonun içeriğinin oluşmasında önem taşımaktadır. Bireyin öğrenmesi, öğretimde kullanılacak araç ve gereçlerin niteliklerinin yeterince bilinmesi ile daha ko lay gerçekleştirilir. İyi seçilmiş ve doğru kullanılmış araçlar öğrenmeye büyük katkıda bulunmaktadır. Bir kitle iletişim aracı olan televizyon da `eğitim teknolojisi` kavramı içinde, öğretme işlevini yerine getir mektedir. Kullandığı materyallerin çokluğu ve niteliği di ğer kitle iletişim araçları arasında ona belli bir üstünlük sağlamıştır. Bu materyaller onun görüntü-ses ve hareketten oluşan uyaranlarını oluşturmaktadır. Bunların düzenlenmesi de senaryoda gerçekleşir.78 Bu uyaranların öğrenme-öğretme-iletişim süreci göz önüne alınarak bilinmesi ve doğru yapılan bağlantıları, `doğrudan öğretici televizyon eğitim programları` nda `öğ renmeyi kolaylaştırıcı` niteliği kazanmalarına neden olmak tadır. Dördüncü bölümde tüm bu noktalar ele alınarak, önce eğitim teknolojisi içinde yer alan kitle iletişim araçları ve televizyon ile ilgili bilgilerden sonra, televizyon eği tim programlarında temel teşkil eden senaryonun oluşmasında yer alan `öğrenmeyi kolaylaştırıcı` öğeler üzerinde durul muştur. Bu öğelerin `Hedef Kitle` göz önüne alınarak ele alınması da konunun odak noktasını oluşturmaktadır. Bir senaryonun içeriğinin öğretim amaçlarına ve öğ renim durumlarına uygun, aracın nitelikleri de dikkate alı narak sağlıklı bir şekilde oluşturulması} uyaran niteliğin deki öğelerin bu konudaki sınırlılıklarıyla bilinmesi ve bunun sonunda oluşan anlatım diliyle bağlantılıdır. Bir diğer konu da senaryoyu oluşturan kişinin kimliği ve sahip olması gereken niteliklerdir. Bu, bütün içinde önemli olmakla birlikte, anlatılması asıl amacı oluşturma dığından, kısa bir şekilde ele alınmıştır. Belli noktalar tesbit edilmiştir. Senaryoyu yazacak kişinin hem eğitim hem de televiz yon konusunda yeterince bilgili hatta uzman kimliğinde ol ması gerekmektedir. Bu her koşulda hemen gerçekleşemediği79 için, kısa dönemde uygun olacak çözüm bir ekip çalışmasıdır, Her iki konuda da uzman kişilerin oluşturduğu sağlıklı bir birliktelik, senaryonun içeriğinin, hedeflere uygun olarak gerçekleştirilmesinde büyük etken olacaktır. Eğitim prog ramlarında senaryo yazarının sahip olacağı nitelikler d® bu bölüm içinde ele alınmıştır. Sonuç olarak görülmektedir ki televizyon eğitim prog ramlarında bir senaryonun içeriğinin oluşturulması belli faktörler© bağlıdır. Hedeflenen amaçlara ulaşabilmek için bunların uyumlu bir şekilde ve kapsamları iyice bilinerek kullanılması gerekmektedir. Bu faktörler şöyle belirtile bilir.. öğrenme faktörleri. öğretme faktörleri. tletişim faktörleri. Aracın (televizyonun) nitelikleri, kullanım sınır lılıkları.