Monetarist yaklaşım çerçevesinde parasal genişleme ve enflasyon: Türkiye için bir uygulama (1970-1990)

Abstract

ÖZET Parasal genişleme ve enflasyon ilişkisinin incelendiği bu çalışmada, önce para arzı kapsamı konusunda literatürdeki temel yaklaşımlar incelenmiş, bu temel yaklaşımlardan hareket ederek Türkiye'de geçerli olabilecek para arzı tanımına ulaşılmıştır. Para arzının belirlenmesinde en önemli unsur olan baz para kavramı açıklanarak Türkiye için baz para, bilanço analizi yöntemine dayanılarak, kaynak ve kullanıma göre ayrı ayrı hesaplanmıştır. Ele aldığımız dönem boyunca kamu kesiminin Merkez Bankası'ndan borçlanmasının disiplin altına alınamaması, parasal genişlemenin en önemli unsuru olmuştur. İncelenen dönemde baz para sürekli artma yönünde değişmiş ve bu artışa en önemli katkı kamu kesimi kredilerinden, özellikle hazine kısa vadeli avanslarından gelmiştir. Diğer taraftan Türkiye'de para arzı ile baz para arasında para çarpanı aracılığı ile kurulan ilişkiden hareket ederek, söz konusu ilişkiyi kuran faktörlerin ele alınan dönemde para arzına katkıları incelenmiştir. Türkiye'de 1970-1990 döneminde ekonomide görülen parasal genişlemeyi belirleyen temel unsur baz para olurken, para çarpanının bu genişlemeye katkısının sınırlı kaldığı tespit edilmiştir. Hızlı parasal genişlemenin enflasyonist süreç üzerindeki etkisini tespit edebilmek amacıyla çalışmamızın üçüncü bölümünde monetarist yaklaşıma dayanan bir makro ekonometrik model geliştirilmiştir. Geliştirilen bu modelin temel özelliği para arzını dışsal bir değişken olarak değil kamu kesimi borçlanma gereğinin de açıklayıcı değişkenler arasında yer aldığı bir fonksiyon olarak modelde yer almasıdır. Geliştirilen bu model 1970-1990 döneminde Türkiye uygulamasında elde edilen yıllık veriler kullanılarak tahmin edilmiştir. Tahmin sonuçları Türkiye örneğinde enflasyonun monetarist açıklama biçiminin geçerliliğini ortaya koymuştur. Diğer yandan gerçekleştirilen nedensellik testleri sonucunda para arzı ve fiyatlar aasındaki etkileşimin çift yönlü olarak çalıştığı tespit edilmiştir.

ABSTRACT The basic purpose of this study is to examine the relationship between monetary expansion and inflation in Turkey for the period 1970-1990. For this purpose, we, first, review main approaches to the money supply determination and try to develop a money supply definition for Turkey. After explaining the monetary base concept which is essential in the money supply determination mechanism, we calculate this aggregate using both sources and usage of the base. This type of calculation depends heavily upon the analysis of consolidated balance-sheets of financial institutions in the country. During the period under question the main cause of monetary expansion in Turkey is uncontrollable government borrowing from the Central Bank resources. Monetary base in Turkey from 1970 to 1990 was continuously increased and the main cause of these increases was the public sector credits of the Central Bank, specifically short-term advances to the Treasury. The other aspect of this type of money supply analysis requires the investigation of linkage between monetary base and money supply established by the so-called money multiplier. After predicting the parametric representation of money multiplier, we investigate factors which determine the above mentioned linkage and conclude that the share of money multiplier in montary expansion is relatively small. So as to determine the effect of rapid monetary expansion on inflationary process, a short-term macroeconometric model is constructed. The essential feature of the model developed in this study is that money supply enters the model not as an exogenous variable but as a function of public sector deficits among others. This model was estimated by using annual data drawn from Turkey for the period 1970-1990. Estimation results show that monetarist explanation of inflationary process is valid in the special case of Turkey. Depending on causality test results we conclude that there is a feedback between money and prices.