Sinema ve ideoloji 12 Eylül filimlerinin toplumsal çözümlemesi

Abstract

ÖZET Sinema, toplumda yaşanan değişmeleri, çatışmaları, beklentileri yani toplumsal dinamiği, 'sanatsal gerçekliği' içinde temsil eder. Bu çalışmada Türk Sinemasında '12 Eylül filmleri' olarak nitelendirilen, 12 Eylül 1980 darbesi öncesi ve sonrası olaylar; olaylar içindeki insanları konu edinen filmlerin dönemi nasıl temsil ettikleri incelenmiştir. Bu çalışmanın amacı, sinema-ideoloji ilişkisi bağlamında Türk Sineması'nda 12 Eylül 1980 darbesinin temsilini incelemektir. Bu amaçla filmler üzerinde 'ideolojik çözümleme' yapılmıştır. İdeoloji olgusu çok tartışmalı bir sorunsaldır. İdeolojiye yaklaşımlar 'yanılsama/yanlış bilinç' ve dünyayı anlamlandıran düşünceler, inançlar bütünü olarak iki grupta toplanır. İdeolojinin işlevi toplumsal gerilimleri, çelişmeleri gizlemektir. Bunun için de kültürel temsilleri kullanır. Sinema da bu kültürel temsillerden biridir. Sinema-ideoloji ilişkisi, sinemanın perdede 'gerçeğin izlenimini yaratması ve böylece egemen ideolojiyi yeniden üretmesi bağlamında tartışılmıştır. 12 Eylül 1980 darbesi, Türkiye toplumunda ve siyasal yaşamında 'milattan önce, milattan sonra' gibi tarihsel bir dönüm noktası oluşturur. Darbe, tüm demokratik kazanımlara 'baskı', 'yasak' ve bunların sonucu oluşan 'de-politizasyonu içeren temel karakteristik özellikleriyle son vermiştir. Her kültürel temsil/üretim gibi, sinema da ait olduğu toplumdan soyutlanamaz. Türk Sinemasının `12 Eylül Filmleri`nin toplumsalla bağları incelendiğinde, 'Türk İnsanının darbe karşısındaki tavrı, kimlik arayışları ve hesaplaşmaları` karşımıza çıkmaktadır.12 Eylül filmlerinde ya darbe öncesi ya da sonrası temsil edilmiştir. Dar benin temsiline hiçbir filmde rastlanılmamıştır. Bu filmlerde umutsuz, karamsar bir tabloda yenik, kaçan ya da değişen değerler doğrultusunda değişen insanlar çizilmiş, filmlerde geleneksel değerlere ve mistizme yönelim saptanmıştır. Bu filmlerde temsil edilen dönem, tarihsel ve toplumsal bağ lamından soyutlanmıştır. Türk Sineması 12 Eylül üzerine birşeyler söylemek istemiş ama ne söylediği tam olarak belirginleşmemiştir. Bu bir anlamda '12 Eylül filmi'nin henüz yapılmadığım da göstermektedir. Hatta temsil ettiği döneme karşı görünenlerin bile var olan değerleri yeniden üreterek onayladıkları gözlenmiştir.

ABSTRACT Movies represents the dinamics of the society, such as conflits, changes, expectations, in their artistic reality. In this work, represontational constructions of the movies, the theme of which is the events and involved characters of the period of military junta after September 12th is examined. The aim of this thesis is to examine the representation of the period of military government with respect to cinema-ideology relations. Movie sociology aims to solve the interactions between movies and society. Because, like every cultural product, movies too, can not be isolated from the economic, political end social life of its period. The concept of ideology is a problem which has been discussed a lot. Descriptions on ideology can be classified in two groups such as: `false conscious` and the toughts beliefs which give the world its meaning. The function of ideology is to hide the social tenses and conflicts. In order to do this, it uses the cultural representations. The relationship Cinema too, is one of these representations. The relationship of cinema and ideology is discussed with respect to its creation of the image of reality on the curtain and therefore representing the dominant ideology. Military interference of 1980 marks a turning point in Turkish social and political life. Interference ends all the democratic gains with is characteristics such as pressure, prohibition and depolitisation. Turkish cinema has ties with the social. These ties can be evaluated as the result of 'searches and calculations after the military interference.' Here,the negative effects of 'censor auto-censor' can not be disregarded. It is established that Turkish cinema after 1980 shows a direction towards individual themes from social themes. Turkish cinema breaks its carelesness towards military interference as subject. These pictures represents the period either before or after the interference. No representation of the interference itself exists in these pictures. The persons of these pictures have losing, hiding characters or adapting themselves to the changing values of the society. The atmosphere of tehese movies are rather depressive and a tendency towards traditional values and mistisicism is also detected. The period represented in tehese pictures is isolated from its social context. The text of Turkish cinema on 12th September military interference is not clearified. Moreover, even the one which seem to object the world they represent, prove the conflicts by representation. As a final word, it can be said that the 12th September movie has not been made yet.