Türkiye`de başlangıcından bugüne gösteri sanatları ve mekan gereksiniminin değerlendirilmesi

Abstract

YÜKSEK LİSANS TEZ ÖZÜ TÜRKİYE'DE BAŞLANGICINDAN BUGÜNE GÖSTERİ SANATLARI VE MEKAN GEREKSİNİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Seçkin Soyöz İç Mimarlık Anasanat Dalı Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kasım 1998 Danışman: Doç. Dr. Meral Nalçakan Gösteri sanatlarının tarihi gelişimi sistematik bir şekilde incelendiğinde görülür ki; gösteri sanatları ve özellikle tiyatro sanatı, insanla birlikte başlamakta ve insanlığın gelişimine paralel bir çizgi göstermektedir ve insanlık kadar kapsamlıdır. İlk topluluk olan klanlarda yapılan dini törenler, gösteri sanatlarının temelini; Yunan tiyatroları ise, açık hava tiyatro yapılarının ilk ve mükemmel örneğini oluşturmuştur. Bugün kalıntılarını hayranlıkla seyrettiğimiz Yunan ve Roma kültür dünyasının klasik tiyatrolarından, günümüzün en gelişmiş tekniklerle donanmış kapalı tiyatrolarına kadar tüm yapılar da tiyatro sanatmın,insanlık tarihindeki önemli konumunun açıklamasına kaynaklık etmektedirler. Geleneksel Türk gösteri sanatlarının, son zamanlarda kabul görmeye başlayan `her yer tiyatrodur` düşüncesine yakın biçimde; kahvehaneler, meyhaneler, bozahaneler, meydanlar, gezinti alanları gibi çok çeşitli mekanlarda gerçekleştirildiği bilinmektedir. Tanzimat döneminin başlangıcı kabul edilen 1839'dan sonra, mekan anlayışının gelişmesiyle birlikte, tiyatro binalarının yapımı yoğunluk kazanmaya başlamıştır. Bu dönem, bu nedenden dolayı, tiyatro açısından da batı etkisindeki dönemin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Cumhuriyet döneminde ise, batı etkisindeki dönemin aksine; tiyatro mekanlarında olumlu gelişmeler olmakla birlikte genel olarak döneme yakışır özellikte ve yeterlisayıda mekanlar yapılamamıştır. Batı etkisindeki dönemde çok sayıda tiyatro binası yapıldığı, Cumhuriyet dönemi tiyatro binalarının ise eleştirilecek durumda olduğu, batı etkisindeki döneme ait yapılan geçecek, hatta bu yapılarla aynı ayarda olabilecek yapıların çok fazla olmadığı, o dönemden kalan yapıların bir kısmının Cumhuriyet döneminde de kullanılmaya devam ettiği bilinmektedir. Ayrıca, bu mevcut mekanlar da özenli korunamamış, ya yanmış ya yıktırılmış yada amacı dışında kullanılmıştır. Bu durumu oluşturan temel sorunlar ise genel olarak; toplumsal, mimari, ekonomik ve kurumsal kaynaklı sorunlar olarak özetlenebilir. Günümüzde, alışılagelmiş mekanlar dışına çıkılarak farklı sebeplerden dolayı çeşitli mekanların gösteri mekam, oyun yeri olarak kullanılması, bu mekanlarda etkinliklerin gerçekleştirilmesi; kapalı, alışılagelmiş mekan kalıplarının kırılmasını sağlamış, ayrıca varolan mekan sıkıntısını da bir ölçüde gidermiştir. Dünyanın pek çok yerinde tiyatro, opera-bale binaları bulundukları şehrin simgesi, kültürel ve sanatsal yansıması olarak değerlendirildiği ve önem kazandığı, ülke tanıtımlarında da bu kültür ve sanat merkezleri yer aldığı görülmektedir. Bu tez çalışması, yukarıda anılan nedenlere dayanarak, gösteri sanatlarındaki mekan sorunuyla ilgili problemlerin tanımlanması ve çözüm önerilerinin değerlendirilmesi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu çalışmada yer verilen örnekler; mevcut yaklaşımlarla ortaya çıkan problemlerin kolaylıkla tespit edilebildiği ve açıkça görülebildiği gösteri mekanları oldukları göz önüne alınarak seçilmiştir. n

ABSTRACT When the history of theatrical arts is observed, it's seen that the art of theatre starts by humanity and gets sophisticated as humanity gets. Rituals done in the clans, the first communities of humanity, are considered as the basis of shows. Greek Theatres are the first and excellent examples of open-air theatres. The art of theatre has always an important place in the human life. This is proved by existing range of theatres; the classic theatres of Greece and Roma whose ruins are still fascinating and todays' complex theatres. Traditional Turkish theatrical arts in Turkey had been performed in taverns, public squares, streets and so on. This is a close opinion to that one; `everywhere is theatre` which is accepted nowadays. After 1839 which is the beginning of the Tanzimat Period with the progressed thinking methods on places more and more theatres are built; so this period is also considered as the beginning of the period under the influence of West from the theatrical point of view. On the contarary to the Tanzimat Period, in the places of the Cumhuriyet Period a little bit progress is observed. They weren't built so good and many. Also the ones built were not enough complicated for this period. The ones built in the Tanzimat Period were being used. Addition to this, they couldn't be protected because of some social, architectural, economical and instutional reasons. Nowadays, performing the shows in the places which have not been built for this aim, both has given an oppotunity to have more places and has broken up the considerations about the places. All over the world theatres and operas are symbols for the cities and are considered as the cultural criterion. They all are used to in the advertisement of the countries. This thesis is generally about defining the matters of places and suggestions about how to deal with these problems in the scope of reasons given above. inThe examples of pleaces taken into consideration in this thesis are so selected because in which the problems can be easily detected and can be observed. IV