1900-2000 yılları arasında Güney Türkistan (Afganistan)`da Özbek Türkçesiyle şiir yazan şairler

Abstract

Afganistan'da yaşayan üçüncü büyük etnik grup Özbek Türkleridir. Afganistanve çevresi tarihî olarak Gazneliler, Büyük Selçuklular, Timurlular, Şeybânlılar,Babürlüler gibi büyük Türk devletlerinin kurulduğu bölgedir. Zaten bu ülkenin kuzeykesimi için kaynaklarda Güney Türkistan, Afgan Türkistanı veya Bend-i Türkistanterimleri kullanılmaktadır. Ayrıca asırlar boyunca Osmanlı hâkimiyeti dışındakiMüslüman Türk yurtlarında edebî dil olarak kullanılan Klasik Doğu Türkçesi diğeradıyla Çağatay Türkçesinin kurulduğu ve Türk dilinin en büyük şair vesavunucularından olan Ali Şir Nevâî'in anayurdudur. Bu büyük Türk medeniyetinin buülkede esasen iki büyük vârisi bulunmaktadır. Bunlar Özbekler ve Türkmenlerdir.Özbek ve Türkmen Türkleri bütün kıt imkânlara ve değişik kısıtlamalara rağmen kendianadilleriyle edebi eserler yazmaktadırlar. Afganistan'ın içinde bulunduğu özelşartlardan ve bu ülkedeki diğer etnik topluluklarla birlikte Türklere karşı takip edilensınırlamalardan ötürü buradaki şair ve yazarlar hakkında yeterli bilgi yoktur. Mesela buülkedeki Türk nüfusuna dair elde somut veriler bulunmamaktadır. Bu konuda Batıdadeğişik çalışmalar yapılmaktadır. Yaklaşık 31 milyonluk ülkedeki Özbek veTürkmenlerin toplam nüfusu için sanal ağdaki ülke genelinde %11'lik gibi tahmini birrakam verilmektedir.Aşağıda Literatür Özeti bölümünde de görüleceği Türkiye'de bu alanda yapılançalışmalar oldukça sınırlıdır, ayrıca yeterli değildir. Bu çalışma, Afganistan'da yaşayanve şiirlerini özellikle anadilleriyle yazan Özbek Türkü şairlerin biyografilerini;yaşıyorlarsa kendileriyle yüz yüze veya telefonla gerçekleştirilen görüşmeler, ölmüşseen yakın aile üyelerinden veyahut da yakın çevresinden alınan en doğru bilgiler ilehazırlanacaktır. İlaveten şairlerin şiirlerinden örnekler de verilecektir. Böylece bualandaki mevcut yayımlardaki eksiklikler giderilecek veya yanlış bilgiler tashihedilecektir.Ancak yukarıda da belirtildiği üzere bölge asırlardan beri bir Türk kültürmerkezidir. Dolayısıyla geçmişten bugüne bütün edip ve şairlerin tek bir çalışmadaincelenmesi mümkün değildir. Bu sebepten bu çalışmada zaman sınırlaması yapılmış ve1900-2000 yılları arası gibi 100 yıllık bir süreçteki şairler çalışma konusu edilmiştir.

Uzbek-Turks are the third greatest ethnical community living in Afghanistan.Afghanistan and its surroundings, historically, was the region for the Turkish states suchas Gaznavids, Great Seljuks, Timuris and Shaybanids. Actually about the northern partof this country the terms like south Turkistan, Afghan Turkistan or Bend-e Turkistan areused in the resources. In addition, over the centuries in the Turkish estates out offOttoman domination, Turkish language used as a literary language was in fact classicalEastern Turkish, which was also called Chaghtay Turkish at Amir Ali Shir Navayee'shomeland. Navayee was the greatest poet and defender of Turkish Language at the time.There are two great heirs of the great Turkish civilization in this country: Uzbekand Turkmen Turks, despite of scarce opportunities and different constraints theycontinued to write literary books in their own languages. Because of the existence ofspecific conditions and limitations followed against the Turks along with other ethnicalcommunities in Afghanistan there is not enough information about the poets. Forexample, concrete data related to the Turkish demography in this country is not clear.Across the country among the total population of approximately 31 million people,Uzbek and Turkmens are given with the rate of 11%. As to be seen in the followingsection – Literary Review studies conducted in Turkey is limited and not enough.This study will be formed using by the biographies of living poets inAfghanistan, especially writing by their own native language; getting direct informationface to face or telephone interviews conducted with thenselves who are still living ordirect information received from their closest relatives-in addition, examples of thepoems belonging to relevant poets will also be given. Thus, deficiencies in existingpublications in this field will be eliminated or incorrect information will be corrected.