Cemaat modernliği: Nurcular`da uyum, direnç ve değişim dinamikleri

Abstract

Bu tez Türkiye'de `cemaat modernliği`nin uyum ve direnç dinamiklerinin neler olduğunu ve bu süreçte ne tür modern ve dinsel pratiklerin ortaya çıktığını, İslam'ın temel değer ve normlarını referans alan, kendilerini tarikattan ayrıştıran, geleneğin içinden bir İslami canlanmayı, yenileşmeyi öngören Nur cemaati üzerinden çözümlemeye çalışmaktadır. Gücünü 18. yy. Aydınlanma düşüncesinden alan Batı modernliği bilim ve teknolojinin dayandığı norm ve değerlere göre yeni bir toplum inşa etmeyi amaçladığı için nispeten otoriter ve katı bir seküler öze sahip olduğu söylenebilir. Bilimi ve aklı diğer tüm düşünce biçimlerine önceleyen 18. yy. modern düşünce sistemi, bireyi disiplin altına almış ancak diğer taraftan ekonomik kalkınma, demokrasi ve temel hak ve özgürlükler konusunda 18. yy. öncesine göre önemli ilerlemeler sağlamıştır. Nur cemaatinin kurucu lideri Said Nursi, modern değerlerin İslam'la uzlaşabileceğini ve modernitenin olumsuz yönlerinin ıslah edilebileceğini vurgulamıştır. Onun karşı olduğu modernitenin tek tipleştirici, pozitivist, materyalist ve dine yaşam alanı bırakmayan katı seküler özüdür. Bu tez çalışmasında, kendi içinde farklı grupları barındıran Nur Cemaatinin genel öğretisiyle ilişkili olan alt gruplar ele alınmıştır. Cemaat mensuplarının modernliği nasıl deneyimlediklerinin ve ne tür gerilimler yaşadıklarının en bariz mekânları olan metropol ve kentlerdeki farklı yaş, meslek ve eğitim gruplarından seçilen kişilerle derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. 2017 yılının temmuz ve ağustos aylarında yapılan saha çalışmasında Katılımcılara 'kartopu örneklem' yoluyla ulaşılmıştır. Sonuç olarak daha öncesinde kan bağına dayalı ve belirli bir mekânla sınırlı olan cemaatlerin, özelde dini cemaatlerin modernleşmeyle birlikte yok olup gidecekleri klasik sosyologlar tarafından varsayılmış olsa da modernliğin neden olduğu güvensizlik ortamı, parçalanmışlık, aşırı bireyselleşme, yalnızlık ve yabancılaşma gibi hoşnutsuzluklar her ne kadar gelenekselliğini yitirmelerine neden olsa da modernliğe uygun bir forma dönüşerek kendilerini yeniden var ettikleri görülmüştür. Nurcuların modernleşme konusunda `seçici` davrandıkları ve modernleşmenin tüm boyutlarını değil; `kısmi` boyutlarını ele alarak modernleşebildikleri, `modernliği yerlileştirdikleri` söylenebilir. Ayrıca Nur cemaatinin, İslami hassasiyetleri gözetmeye çalışarak popüler kültürün yönlendirdiği modern hayat tarzına ve tüketici kalıplarına adapte olma yönünde ciddi bir eğilim içerisinde oldukları söylenebilir. Nurcuların söylem düzeyinde her ne kadar seküler modernliğe karşı ciddi bir duruş sergilemeye çalıştıkları söylenebilse de pratikte seküler modernlikle gittikçe derinleşen ve karmaşık hale gelen bir ilişki içerisine girdikleri, sekülerleşmeyi ve dini pratikleri yerine getirmeyi birlikte yürüttükleri görülmüştür. Bu, aynı zamanda paradoksal bir duruma işaret etmektedir. Bu paradoksal durumun, Nur mensuplarının birçoğunun birbiriyle çelişebilecek davranış kalıpları geliştirmelerine de neden olduğu söylenebilir.

This thesis tries to analyze what the dynamics of adaptation and resistance of `modernity of community` and looks into what kind of modern and religious practices have emerged in Turkeyin relation to the Nur Movement/Community which takes the fundamental values and norms of Islam as reference, separates themselves from religious orders (tariqat) and envisages an Islamic revival and renovation/modernization from within the tradition. It can be said that the Western modernity, which draws its power from the 18th century via the idea of Enlightenment, has a relatively authoritarian and rigid secular essence since it aims to build a new society according to the norms and values on which science and technology are based. The 18th century modern thought system, which prioritized the science and reason against all other forms of thoughts, has disciplined the individual, but on the other hand, haspaved the way significant progress on economic development, democracy and fundamental rights and freedoms compared to the pre-18th century. Said Nursi, founding leader of the Nur Community, emphasized that modern values can reconcile with Islam and that the negative aspects of modernity can be corrected. What he opposes is the rigid secular essence which is monotypic, positivist, materialist and that does not leave any room for religion (or religious life). In this thesis study, subgroups related to the general teaching of Nur Community which contains different groups within itself are discussed. In-depth interviews were conducted with people selected from different age, occupation and education groups in metropolitans and urban areas, the most obvious places in which one can observe how members of the community experienced modernity and what tensions they experienced. During the field work that were carried out in July and August of 2017, interviewees were conducted through 'snowball sampling' technique. Consequently, although it was assumed by classical sociologists that the communities that were previously based on consanguinity and limited to a specific space, especially religious communities, would disappear with modernization, it has been seen that discontents such as the environment of insecurity, fragmentation, ultra-individualization, loneliness and alienation caused by modernity have been transformed into a form suitable for modernity and recreated themselves even though these have caused them to lose their traditionality. It can be said the followers of Nur Movement/Community are `selective` with respect to modernization and have been able to become modern and have `nationalized modernity` by considering the `partial` dimensions of modernization, not all dimensions of it. Furthermore, it can be said that the Nur community are in a serious tendency to adapt to modern life style led by popular culture and consumer patterns by trying to take care of Islamic sensitivities. Although it can be said that even though the members of the Nur community try to show a serious stance against secular modernity at the level of discourse, in practice, it has been observed that they have entered into a relationship with the secular modernity which becomes increasingly deepened and complicated and they have carried out together the secularization and the fulfillment of religious practices. This also indicates a paradoxical situation. It can be said that this paradoxical situation has also caused many members of Nur community to develop behavioral patterns that may conflict with each other.