İlköğretim 1. 2. ve 3. sınıf Türkçe ders kitaplarının görsel tasarım ilkelerine uygunluğu açısından incelenmesi

Abstract

Yaşadığımız çağda bilim, kültür, sanat, teknoloji ve sağlık gibi pek çok alanda meydana gelen hızlı gelişmelere bağlı olan değişimler, eğitimin birey ve toplum hayatındaki önemini giderek artırmaktadır.Eğitim sistemi içindeki ilk basamak ilköğretimdir ve diğer eğitim basamaklarının temelini oluşturmaktadır. Bu temel basamak çocukları, insanlık ilişkileri ve toplum yaşamı için gerekli bilgi ve becerilerle donatıp, hayata hazırlamaya çalışmaktadır. Bu basamakta, bireyin kendini gerçekleştirmesi, toplumsallaşması ve kültürlenmesini sağlayabilmek için, her şeyden önce bireye, dille ilgili davranış örüntülerinin kazandırılması gerekmektedir.Dil, düşünceyi yalnızca taşıyan ve ileten bir araç olmayıp düşünceyi yeniden yapılandıran, onu tamamlayan, şekillendiren bir işleve sahiptir. Düşünme ve öğrenmenin temeli önce anadile dayanır. Çocukta dil gelişimi, kişilik gelişim ile iç içedir. İleride yetişkin kişilik özelliklerinin, bu dönemde bilinçaltına yerleştiği gibi, anadili de bu dönemden başlayarak bilinçaltına yerleşmeye başlar. Kişilik gelişiminin önemi kadar, dil gelişimi de önemli bir yere sahiptir. Burada anadili öğretimi, hem kişilik hem de dil becerilerini geliştirdiğinden, ikili rol oynamaktadır. Anadili kazanımı, ilköğretim Türkçe programının temel hedefidir. Bu bağlamda, Türkçe dersi çok önemli bir yere sahiptir.Türkçe dersi, çeşitli düzeylerde okuma ve yazma becerisi yanında, düşünme faaliyetlerini ve duyusal davranışları da içine alan çok yönlü bir derstir. İlköğretimin ilk sınıflarında bu dersin beceri yönü daha belirgindir. Bu dönemde, çocuk somut işlemler döneminde olduğundan, soyut kavram ve deyimlerin somut anlatımlara dönüştürülerek aktarılması gerekmektedir. Okuduğunu anlayabilmesi ve kalıcı öğrenmelerin sağlanabilmesi için, metinlerin görsellerle desteklenmesi gerekmektedir. Böylece dil, resimlerle zenginleşerek, somut hale gelmektedir. Bu bağlamda anadili öğretiminin etkili biçimde gerçekleştirilebilmesi için, birtakım materyaller kullanılması gerekmektedir. Bu materyaller arasından, belirli bir dersin programında öngörülen konuların işlendiği, öğrencilere bilgi ve beceri kazandırmak amacıyla hazırlanmış ders kitabı, öğretim ortamlarında çok önemli bir yere sahiptir.Türkçe dersi için kitabı, diğer derslerde olduğu gibi yalnızca bir ders aracı olarak düşünmek doğru değildir. Çünkü Türkçe öğretimi genellikle yazınsal ve öğretici metinlerle yapılır. Bu metinler öğretimin temel araçlarıdır ve öğrencilere yaşantı zenginliği kazandırır. İnsan yaşantısıyla, deneyimleriyle ilgili bu yaşantılar; onların duygu ve düşünce bakımından gelişmiş dengeli ve sağlıklı bir kişilik yapısı oluşturmasına önemli katkı sağlamaktadır. Türkçe ders kitabının, sadece yaşantı zenginliği kazandırmakla kalmayıp, aynı zamanda, çocuğun görsel eğitimine katkıda bulunmak, ona kitabı sevdirmek, okuma alışkanlığı ve zevki kazandırmak gibi birçok işlevi bulunmaktadır.Eğitimbilimciler, çocukların öğrenmelerinde görsel yolun, etkin öğrenme yollarından biri olduğunu belirttiklerinden, Türkçe ders kitaplarında bilginin içeriği kadar, görsel tasarım da çok önemli bir yere sahiptir. Çünkü görsel dil, evrensel bir dil haline gelmiştir. Kitapların, görsel tasarım ilkelerinden; metin tasarımına, sayfa tasarımına, görsel elemanların tasarımına, kapak tasarımına ve dış yapı özelliklerine uygun şekilde hazırlanmasına dikkat edilmelidir. Böylece somut işlemler döneminde olan çocuklar, Türkçe ders kitaplarıyla hem anadillerini kurallı bir şekilde öğrenecek hem, metinleri somutlaştıran görsellerle, daha kalıcı öğrenmeler edinebileceklerdir.Bu araştırmanın temel amacı, Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu'nca uygun bulunan ve 2007-2008 öğretim yılında ilköğretim okullarında okutulan 1. 2. ve 3. sınıflara ait Türkçe ders kitaplarında bulunması gereken görsel tasarım ilkelerinin önemini ve gerekliliğini ortaya koymaktır.Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden ?doküman incelemesi? yöntemi kullanılmıştır. Verileri elde etmek için, 5 bölümden oluşan, toplam 53 adet ilke bulunan, bir veri toplama materyali hazırlanmıştır. Bu bölümler;1.Metin Tasarımı,2.Görsel Elemanların Tasarımı,3.Sayfa Tasarımı,4.Kapak Tasarımı,5.Üretime Yönelik Dış Yapı Özellikleri'dir.Veri toplama materyalinin kapsam geçerliği, 10 uzmanın görüşleri alınarak sağlanmıştır. Araştırmanın örneklemi, amaçlı örnekleme yöntemlerinden, ölçüt örnekleme ile belirlenmiştir. Elde edilen verilerin güvenirliği, ?Uyuşum Yüzdesi Formülü? kullanılarak hesaplanmıştır. Verilerin çözümlenmesinde betimsel analiz yaklaşımı kullanılarak elde edilen bulguların frekansları belirtilerek, ilgili kitaplardan alınan örneklerle desteklenerek yorumlanmıştır.İlköğretim 1. 2. ve 3. sınıflar için hazırlanmış, 5 farklı yayınevine ait, 9 adet Türkçe ders kitabı, araştırmacı dahil olmak üzere 3 alan uzmanı tarafından incelenmiştir. Veri toplama materyalinde; ?Evet?, ?Kısmen? ve ?Hayır? olmak üzere üç seçenek bulunmaktadır. Kitaplar, bir tema içerisinde yer alan konu sayısı kadar form kullanılarak değerlendirilmiştir. İlköğretim 1. sınıflara ait bir Türkçe ders kitabında; 4 tema, her bir temada 4 konu, kitap genelinde toplam 16 adet konu bulunmaktadır. İlköğretim 2. ve 3. sınıflara ait Türkçe ders kitaplarında 8'er tema, her bir temada 4 konu, kitap genelinde toplam; 32 adet konu bulunmaktadır. Her bir uzman, 1. 2. ve 3. sınıflara ait 3'er adet kitap incelediğinden, ilköğretim 1. sınıflara ait kitaplar için 48 konu, ilköğretim 2. sınıflara ait kitaplar için 96 konu ve ilköğretim 3. sınıflara ait kitaplar için 96 konu incelemiştir. 9 adet ders kitabında toplam; 240 adet konu bulunmaktadır. Daha sonra kitaplardaki her konu için, 3 alan uzmanının ortak görüşleri doğrultusunda, kitaplarda yer alan her bir konu için, ortak bir form oluşturulmuştur. Verilerin çözümlenmesi için bu formlar kullanılmıştır.Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre; ilköğretim 1. 2. ve 3. sınıf Türkçe ders kitapları, genel olarak Görsel Tasarım İlkelerine ve Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Araç ve Gereçleri Yönetmeliği'ne bağlı kalınarak hazırlanmıştır. Ancak, konular içerisinde vurgulanması gereken sözcüklerin ve içindekiler listesinin daha ilgi çekecek hale getirilmesi, mesaj aktarımında kullanılan görsel elemanların alıntıysa bile yerinde kullanılması, resimlemelerde yer çizgisinin bulunması, kullanılan renklerin hedef kitlenin ilgisini çekebilecek özellikte olması ve görsel elemanların boyutlarının amaca uygunluğu açısından yakınlık-uzaklık ilişkisine dikkat edilmesi, kapağın dersin özelliğini yansıtması ve kapakta kullanılan görsel elemanların hedef kitlenin özellikleri göz önünde bulundurularak hazırlanması, karşılıklı iki sayfa halinde düzenlenen kompozisyonlar bulunuyor ise görüntü kaybı olmamasına dikkat edilmesi, sayfalarda kat izi ve buruşukluk olmaması, baskıların net temiz ve düzgün olmasına dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, incelenen kitaplar, belirlenmiş olan Görsel Tasarım İlkelerine, kısmen uygun bulunmuştur.

In the century we live, changes depending on fast developments in numerous fields such as science, culture, technology and health have increased the importance of education on individuals and society.The first step in eductaion is the primary school which is the fundamental of other stages in education. This basic step, provides children with knowledge and skills needed for human relations and social life, and tries to prepare them for life. At this stage, in order to provide an individual?s realization of oneself, socialization and civilization, it is important that the individual has to gain behavioural patterns about language.Language is not only a means that carries and transmits thoughts, but also has a function that reconstructs, completes and forms thoughts. Basics of thinking and learning begins with one?s native language. Children?s language and personality development is one within the other. Children start developing their adulthood characters at the same stage as they start aquiring their mother tongue. Language development is as much important as personality development. Since teaching a native language develops both personality and language skills, it plays two roles. Gaining a native language is the main purpose of the Turkish programme. In this sense Turkish lessons are of great importance.The Turkish lesson is versatile as it includes not only reading and writing skills, but also cogitation actvities and emotional behaviours. In the first years of primary schools, it is more obvious that this lesson has strong influences on skills. As a child deals with concrete things in this period, abstract concepts and expressions have to be transmitted by transforming them into concrete narrations. In order to make them understand what they read and provide a stable learning, texts have to be supported with illustrations; thus, the language is enriched with illustrations and turns to a concrete form. In this sense, in order to teach a native language effectively, some materials have to be used. Among these materials are lesson books with specific topics, prepared to improve students? knowledge and abilities. These materials play an important role in educational environments.The turkish lesson book shouldn?t be considered as a simple lesson medium, for the turkish education is generally tutored with written and didactic texts. These texts are are basic materials of education and enhance students? lifes. People?s life experience contributes their balanced and healthy personalities with regards to their emotion and thoughts. Turkish lesson books enrich children not only with life experience, but also have functions such as, contributing children?s visual education, making them enjoy books, gain reading habits and sense of reading.Since pedagogists point out that visual methods are effective ways for learning, the design of illustrations are as much important as the content of turkish lesson books. Because the visual language has turned into an international language. Books should be prepared according to the visual design principles of books by paying attention to the design of text, the design of visual components, the design of pages, the design of covers and exterior features. Thus, children at the concrete stage will learn their native language in accordance with rules and will learn stablely thanks to the illustrations that make the texts concrete.The main purpose of this study is to prove the significance and neccessity of visual design principles which have to take place in books of Turkish lessons in the 1. 2. and 3. year of Primary School in the semesters of 2007-2008.In this study, the document investigation method, one of the qualitative investigation methods, was performed. To gain data, a data collecting material of 5 parts consisting 53 priciples was prepared. These parts are;1.Design of Text2.Design of Visual Components3.Design of Page4.Design of Cover5.Exterior Features Intended for Production.The validity of data collecting materials was provided by consulting 10 experts. Exemplification of this study was determined with the criteria exemplification method, one of the purposeful exemplification methods. The reliability of the obtained data was calculated by using the ?Percent Compatibility Formula?. By using the narrative analysis approach, the frequencies of all obtained data were identified and the data were interpreted with the help of samples from books.9 Turkish Lesson books from 5 different publishers prepared for the 1. 2. and 3. year of Primary Schools were investigated by 3 experts. The data collecting materials consisted of 3 options: ?Yes?, ?Partly?, ?No?. The books were considered by using as many forms as the number of the topics in a theme. In a book belonging to the 1. year of primary school, there were 4 themes each of which consisted of 4, totally 16 topics. In a Turkish lesson book belonging to the 2. and 3. year of primary school, there were 8 themes each of which consisted of 4, totally 32 topics. As each expert investigated 3 books belonging to the 1. 2. and 3. year of primary school, they investigated 48 topics included boks of 1. year, 96 topics included in books of 2. year and 96 topics included in books of 3. year primary. There were total 240 topics in 9 lesson books. A form was constituted for each topic in the books depending on the common views of these 3 experts. These forms were used in order to solve the data.According to the results obtained from this study; turkish lesson books of 1. 2. and 3. classes were prepared by abiding by Visual Design Principles and the Educational Instrument Regulations of the Ministry of Education. However, the words in topics that have to be emphasized and the index lists should be more attracting, the visual components used to give messages should be used appropriately even though they are quotations, there should be lines for iconographies, the colours should be more attracting for the target people and the size of visual components should be applied by depending on the proximity-distance principles, the cover should represent the lesson and the visual components on the cover should be prepared by considering the target people, if there are compositions composed on two pages, loss of image should be prevented, folds and crinkles on pages should be avoided, printings should be clear and smooth. In this sense, depending on the Visual Design Principles, all books that were investigated were found partly appropriate.