Kekik (Origanum onites L.) yağ altı suyunun farmakolojisi

Abstract

ÖZET Antik çağlardan beri kekik olarak kullanılmakta olan bitkilerin başında Origanum onites L. gelmektedir. Bugün bu bitki türünün kullanımına devam edilmekle birlikte ekonomik önemi her geçen gün artmaktadır. Son yıllarda kekik yağ-altı-suyunun çeşitli terapötik amaçlarla halk arasında kullanıldığı bildirilmiştir. Dolayısıyla bu çalışmada YAS'nun farmakolojik etkilerinin taranması amaçlanmıştır. YAS'nun akut ve kronik toksisitesi, antibakteriyel ve antifungal etkileri, genel davranışlar üzerine etkisi, analjezik etkisi, barbiturat uyku zamanı ve safra akışı üzerine olan etkileri, izole aorta, ileum ve vas deferens preparatları üzerine olan etkileri, karaciğer, pankreas ve dalak gibi bazı iç organlara olan etkilerinin histolojik açıdan incelenmesi, kan şekeri, kolesterol ve trigliserit gibi biyokimyasal parametrelere olan etkisi, obesite ve genel vücut performansına olan etkileri, kan basıncı ve solunum sistemleri üzerine olan etkileri de in vivo olarak incelenmiştir. YAS'nun ne akut ne de kronik herhangi bir toksik etkisinin bulunmadığı, sindirim ve kardiyovasküler sistem üzerine etkili olduğu bulunmuştur. Biyoesseyle yönlendirilmiş ayrıştırma yöntemiyle elde edilen YAS fraksiyonlarından hekzanh ekstrenin inhibitor nitelikte bileşikler taşıdığı, öte yandan kloroformlu ekstresinin kardiyovasküler etkilerden sorumlu bileşikler içerdiği bulunmuştur. Kardiyovasküler sistem üzerine olan etkinin klorformlu ekstrede bulunan ve içinde cis-p-ment-4-en-l,2-diol ve bunun 3-en izomeri'nin ana bileşik olarak, karvakrol gibi diğerlerinin minor bileşik olarak bulunduğu gösterilen ve ITK'de Rf değeri 7 olan lekeden ileri geldiği anlaşılmıştır. Kardiyovasküler etkinin, spesifik olarak alfaiij-adrenoseptörler üzerinde agonistik etki aracılığıyla ortaya çıktığı anlaşılmış ve böylece bu reseptörler üzerine selektif etkili agonist varlığı ilk kez gösterilmiş bulunmaktadır.

SUMMARY Origanum onites L. is a widely used herb as thyme since antiquity. Today, it has also gained a considerable commercial importance besides its widespread ethnomedical use. Recently its Aquaeus Distillate which accumulates under the essential Oil (ADO) is reported to be used for various therapeutic purposes in folk medicine. Taking into all these considerations, a pharmacological screening of ADO is conducted in this study which are; acute and chronic toxicity, antibacterial and antifungal tests, effects on general behaviour and hippocratic screening, analgesia test, barbiturate sleeping time and bile flow tests, in vivo blood pressure, bronchospasm, general performance (swimming) and obesity tests, microscobic investigations of liver, pancreas and spleen, biochemical tests of blood glucose, trigliseride and cholesterol, and isolated organ bath experiments of ileum, aorta and vas deferens. O.onites ADO is observed to be active on gastrointestinal and cardiovascular systems in terms of having inhibitory and stimulatory effects, respectively. Its gastrointestinal inhibitory components were found to be in hexane fraction (ADOh) and cardiovascular stimulant components were found to be in chloroform fraction (ADOc) which were obtained by bioassay guided fractionation. The cardiovascular stimulatory action was concluded to depend on the interaction between alphaifo-adrenoceptors and ADOc. To our knowledge, this is the first to report the pharmacological screening of O.onites L. ADO and substances having agonistic effects on alphaib-adrenergic receptors. Cardiovascular active substances are shown to reside in Rf 7 TLC spot of ADOc which contains cis-p-menth-4-ene-l,2-dioI and its 3-ene isomer as major components and some other minor compounds like carvacrol. VII