Türkiye`de yetişen Acinos Miller türleri üzerinde morfolojik anatomik ve kimyasal araştırmalar

Abstract

ÖZET Flora of Turkey'de Acinos Miller cinsi 5 türle temsil edilmektedir. Bu türlerden A. troodi 'nin endemik iki alt türü kayıtlıdır. Bu türler: 1.Acinos troodi (Post) Leblebici subsp. vardaranus Leblebici 2.Acinos troodi (Post) Leblebici subsp. grandiflorus Hartvig & Strid 3.Acinos alpinus (L.) Moench 4.Acinos suaveolens (Sm.) G. Don fil 5.Acinos arvensis (Lam.) Dandy 6.Acinos rotundifolius Pers. Bu çalışmamızda 5 türe ait Acinos örnekleri sistematik bakımdan morfolojik, anatomik ve kimyasal olarak incelenmiş ve aralarındaki yakınlık dereceleri saptanmaya çalışılmıştır. Bu türleri çalışmamızda elde ettiğimiz bulgulara dayanarak aşağıdaki şekilde ayırt edebiliriz. 1. Bitki tek yıllık, gövde genellikle dallanmış 6. rotundifolius 1. Bitki çok yıllık, tabanda birkaç gövdeli 2. Kaliks tübü hafifçe eğik ve zayıfça şişkin, gövdeler dekumbent veya prokumbent, yaprak damarları alt yüzde belirgin çıkıntılı 3. Gövde, yaprak ve kaliks tüyleri 0. l mm ya da daha kısa, çiçekli gövdeler 2.5-16 cm boyunda 1.troodi subsp. vardaranus 3.Gövde, yaprak ve kaliks tüyleri 0.1-0.8 (-1) mm, çiçekli gövdeler 3.5-35 cm boyunda 2.troodi subsp. grandiflorus 2. Kaliks tübü düz ve altta belirgin şişkin, gövdeler dik, yükselici ya da dekumbent, yaprak damarları alt yüzde hafif belirgin 4.Gövdeler genellikle dekumbent, nadiren yükselici, korolla 7.5-20 mm, yapraklar ovat- orbikulat ya da eliptik 3. alpinus 4. Gövdeler dik ya da yükselici, korolla 4.5-15 mm, yapraklar ovat ya da eliptik-lanseolat ixl 5. Alt kaliks dişleri 2.5-3.5 mm, kaliks 5.2-8 mm, korolla 8-15 mm, keskin kokulu 4.suaveolens 5. Alt kaliks dişleri 1.5-2.8 mm, kaliks 4-7 (-7.5) mm, korolla (4.5-) 5-8.5 (-10.5) mm, hafif kokulu 5.arvensis A. rotundifolius Türkiye'de yetişen en yaygın türdür (Doğunun uç kısmında nadir). A. troodi Güney-Batı Anadolu'da, A. alpinus Batı Anadolu'da, A. suaveolens Kuzey-Batı, ve Bati Anadolu'da, A. arvensis ise Ülkenin Kuzeyi boyunca yayılış göstermektedir. A. alpinus ve A. rotundifolius populasyonlar arasında varyasyon gösteren kompleks türler olarak kabul edilmiştir. Anatomik çalışmalarda türlerin kök, gövde ve yapraklarının iç yapısı aydınlatılmış, ancak türleri ayırdedici bir fark saptanmamıştır. Kimyasal çalışmalarda Acinos türlerinin uçucu yağlan su distilasyonu ile elde edilmiş ve yağlann analizleri Gaz Kromatografisi/Kütle Spektrometrisi (GC/MS) tekniğiyle yapılmıştır. Uçucu yağlann ana bileşikleri: A. troodi, A. alpinus, A. arvensis ve A. rotundifolius için germakren-D ve hekzadekanoik asit, A. suaveolens için pulegon ve izomenton olarak belirlenmiştir. Yukarıdaki verilere göre yalnız A. suaveolens'in ana bileşikleri diğer türlerden farklı olup, uçucu yağ verimi en yüksek ve pulegon ve izomenton miktarı en önemli olandır. A. alpinus ve A. rotundifolius'un uçucu yağ içerikleri, morfolojik bulguları destekler şekilde kompleks olarak nitelendirilmiştir. Anahtar kelimeler: Labiatae, Acinos, Morfoloji, Anatomi, Su distilasyonu, Uçucu yağ, GC/MS.

ABSTRACT Acinos Miller genus is represented by 5 species in the Flora of Turkey. Two subspecies of A. troodi are endemic in Turkey. As fallows: 1. Acinos troodi (Post) Leblebici subsp. vardaranus Leblebici 2. Acinos troodi (Post) Leblebici subsp. grandiflorus Hartvig & Strid 3. Acinos alpinus (L.) Moench 4. Acinos suaveolens (Sm.) G. Don fil 5. Acinos arvensis (Lam.) Dandy 6. Acinos rotundifolius Pers. The objective of this studies has been to investigate morphological, anatomical and chemical features of five Acinos species with a view to establish possible relations among them. These species can be differentiated based on our findings as follows: 1. Plant annual, stem usually branched 6. rotundifolius 1. Plant perennial, several-stemmed from base 2. Calyx tube slightly curved and weakly gibbous, stems decumbent or procumbent, veins on lower surface of leaves prominent 3. Stem, leaves and calyx indumentum 0.1 mm or shorter, flowering stems 2.5-16 cm 1. troodi subsp. vardaranus 3. Stem, leaves and calyx indumentum 0.1-0.8 (-1) mm, flowering stems 3.5-35 cm 2. troodi subsp. grandiflorus 2. Calyx tube straight and prominently gibbous below, stems erect, ascending or decumbent, veins on lower surface of leaves slightly prominent 4. Stems usually decumbent, rarely ascending, corolla 7.5-20 mm, leaves ovate-orbiculate or elliptic 3. alpinus 4. Stems erect or ascending, corolla 4.5-15 mm, leaves ovate or elliptic- lanceolate 5. Lower calyx teeth 2.5-3.5 mm, calyx 5.2-8 mm, corolla 8-15 mm, strongly odorous 4. suaveolens xi5. Lower calyx teeth 1.5-2.8 mm, calyx 4-7 (-7.5)mm, corolla (4.5-) 5-8.5 (-10.5) mm, slightly odorous 5. arvensis A. rotundifolius is the most widespread Acinos species in Turkey (rare in extreme East). A. troodi is distributed in South- West Anatolia while A. alpinus is distributed in West Anatolia. A. suaveolens grows in North- West and West Anatolia and A. arvensis is recorded from North Anatolia. A. alpinus and A. rotundifolius are accepted as complex species which show variations from population to population. Anatomic investigations of the root, stem and leaves did not provide information of diagnostic value. In chemical studies, essential oils of Acinos species were obtained by hydrodistillation. The essential oils were analysed by a GC/MS system. Main components were determined as follows: Germacrene D and hexadecanoic acid for A. troodi, A. alpinus, A. arvensis and A. rotundifolius, pulegone and isomenthone for A. suaveolens. The results have shown that A. suaveolens is a distinct species among the others in that it has the richest oil content and the oil contains considerable amounts of pulegone and isomenthone. The compositions of the essential oils of A. alpinus and A. rotundifolius are of a complex nature. Results of chemical analysis also supported morphological differences. Key words: Labiatae, Acinos, Morphology, Anatomy, Hydrodistillation, Essential oil, GC/MS. Xll