Gentiana Lutea subsp. Symphyandra (Murb.) Hayek iridoitleri

Abstract

ÖZET Dünyanın dört bir yanında oldukça geniş bir yayılış gösteren Gentiana cinsi, Bitkiler Aleminde 400'e yakın tür ile temsil edilmektedir. Gentiana türleri yüzyıllardır halk arasında acı maddelerinden (iridoitler) dolayı tonik, iştah açıcı, midevi, hazmı kolaylaştın, karaciğer koruyucu olarak kullanılmaktadır. Cinsin ofisinal olarak kabul edilen türü Gentiana lutea'da. İki alt türü vardır ve iki alt tür de ülkemizde yetişmektedir. G. lutea üzerinde alttür belirtmeksizin çok sayıda araştırma gerçekleştirilmiş olmasına rağmen, alttürleri üzerinde ne fitokimyasal ne de farmakolojik çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada Gentiana lutea subsp. symphyandra (Murb.) Hayek köklerinin ana bileşikleri olan iridoit ve sekoiridoitlerin izolasyonu, yapı tayinleri, kantitatif analizleri gerçekleştirilmiş ve köklerden hazırlanan ekstreler ve izolasyonu yapılan bazı sekoiridoitlerin farmakolojik aktiviteleri araştırılmıştır. Fermente edilmiş köklerden hazırlanan etanollü ekstre suda çözülerek sırası ile hekzan, etilasetat ve n-butanol ile fraksiyonlanmıştır. îridoitçe zengin n-butanol ekstresi üzerinde yapılan kromatografik çalışmalar (KK, preparatif-YBSK, OBSK) sonucunda, svertiamarin, gentiopikrozit ve sverozit olmak üzere üç bilinen sekoiridoit ile loganik asit adlı daha önce G. lutea için rapor edilmemiş bir iridoit izole edilmiştir, izole edilen bu bileşiklerin yapı tayinleri spektral yöntemler kullanılarak ( UV, İR, !H-NMR ve 13C- NMR) ve kaynak değerleriyle karşılaştırılarak gerçekleştirilmiştir. İzole edilen sekoiridoitlerin köklerdeki miktarları YBSK yöntemi kullanılarak tesbit edilmiştir. Kuru ekstrenin farelerde öncelikle santral sinir sistemi üzerindeki etkileri test edilmiştir. Daha sonra bu ekstrenin fare ve sıçanlarda analjezik ve koleretik (hepatoprotektif) etkileri ve hücre kültürlerinde de yara iyileştirici aktivitesi araştınlmıştır. Ayrıca, anabileşikler olan gentiopikrozit, svertiamarin ve sverozit'in fibroblast hücre kültüründeki etkileri değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, etanol ile hazırlanmış kuru ekstrenin güçlü koleretik ve yara iyi edici etkileri gözlenmiştir. Ayrıca bu ekstrenin santral sinir sisteminde hafif uyarıcı ve analjezik etkileri saptanmıştır. Anahtar Kelimeler : Gentiana lutea subsp. symphyandra, gentiopikrozit, svertiamarin, sverozit, loganik asit, spektroskopi, kromatografi, analjezik etki, hepatoprotektif etki, yara iyileştirici etki.

SUMMARY In the plant kingdom, Gentiana genus is represented by approximately 400 species showing a fairly wide distribution all over the world. Gentiana species have been used for centuries as tonic, appetiser, stomachic, digestive and hepatoprotective due to their contents of bitter compounds (iridoids). Gentiana lutea is the species accepted officially. It has two subspecies and both grow in Turkey. Although many investigations have been conducted on G. lutea without specifying subspecies, neither phytochemical nor pharmacological investigation has been performed on subspecies so far. The present study comprises the isolation, structure elucidation and quantitative analysis of iridoids and secoiridoids, main components of Gentiana lutea subsp. symphyandra (Murb.) Hayek roots and investigation of pharmacological activities of extracts prepared from roots and certain iridoids isolated. Ethanol extracts prepared from fermented roots were dissolved in water and extracted successively by hexane, ethylacetate and n-butanol. As a result of chromatographic investigations (CC, preparative HPLC, MPLC) on the iridoid-rich n- butanol extract, three secoiridoids known as swertiamarine, gentiopicroside and sweroside and an iridoid named loganic acid were characterized. The later has not previously been reported from G. lutea. Structural elucidation of the isolated compounds was performed using spectral methods ( UV, IR, !H-NMR and 13C-NMR) and comparing their spectral data with published data. Quantitative determination of secoiridoids was done using HPLC. Effects of the crude extract on the central nervous system of mice were tested first, then, analgesic and choleretic (hepatoprotective) effects of this extract on mice and rats and also its wound healing activity on cell cultures were studied. Furthermore, effects of the main compounds, gentiopicroside, swertiamarine and sweroside were investigated on fibroblast cell cultures. In conclusion, the extract showed otent choleretic and wound healing activities. It was also found to have mild central nervous system stimulant and analgesic activities. Key Words: Gentiana lutea subsp. symphyandra, gentiopicroside, swertiamarine, sweroside, loganic acid, chromatography, spectroscopy, analgesic activity, hepatoprotective activity, wound healing activity