Türkiye`de kültüre alınmış origanum türlerinin uçucu yağları yönünden araştırılması

Abstract

ÖZET Doktora Tezi TÜRKİYE'DE KÜLTÜRE ALINMIŞ ORIGANUM TÜRLERİNİN UÇUCU YAĞLARI YÖNÜNDEN ARAŞTIRILMASI GÜLMİRA SAKENOVA Anadolu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Farmakognozi Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. K. Hüsnü Can BAŞER Haziran 2005 Türkiye'de ticari önem taşıyan kültüre alınmış Origanum elerinin uçucu yağlarının verim ve bileşimlerinde vejetasyon dönemlerine bağlı değişimleri ortaya koymayı amaçlayan bu çalışmada, O. majorana L` O. onites L. ve O. vulgare ssp. hirtum (Link) Ietswaart türleri araştırıldı. Kültür bitki örnekleri iki sene boyunca farklı gelişme dönemlerinde tarladan toplanarak kurutulup uçucu yağ miktarı ve kompozisyondaki değişimleri bakımından değerlendirildi. Uçucu yağ elde etme amacıyla hidrodistilasyon, mikrodalga destekli hidrodistilasyon ve mikrodistilasyon yöntemleri kullanıldı. Mikrodalga destekli hidrodistilasyon yöntemiyle klasik hidrodistilasyona nazaran daha kısa sürede benzer kompozisyon ve verimde uçucu yağ elde edildi. Mikrodistilasyon yöntemi ise çok az miktardaki bitkisel materyalden elde edilen uçucu bileşenlerin analitik değerlendirmesinin yapılabileceği alternatif bir teknik olarak kullanıldı. Uçucu yağların bileşimleri GK/KS ile aydınlatıldı. Bileşiklerin relatif yüzdeleri için GK'den yararlanıldı. Çalışmamızda değerlendirilen Origanum kültür türlerinin uçucu yağ verimleri sırasıyla O. majorana (~ % 5.9), O. vulgare ssp. hirtum (~ % 4.5) ve O. onites (~ % 3.6) olarak saptanmıştır. O. majorana uçucu yağında karvakrol (% 32.0-83.9), y-terpinen (% 2.3-5.8), />simen (% 1.5-3.3), timol (% 0.3-15.9) ve linalool (% 0.3 - 56.7) ana maddeler olarak bulunmuştur. O. onites uçucu yağının ana bileşikleri karvakrol (% 71.1-78.9), y-terpinen (% 3.3-6.8),/?- simen (% 3.2-6.8) ve timol (% 0.4-2.6) olarak tespit edilmiştir. O. vulgare ssp. hirtum'vaa. uçucu yağında timol (% 61.8-76.0) ve karvakrol (% 3.8-14.6) ana maddelerdir. Kültürü yapılan üç Origanum türünün farklı vejetasyon dönemlerinde taşıdığı uçucu yağ oram ve bileşimi karşılaştırılarak her tür için en verimli hasat dönemleri belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Origanum, Labiatae (Lamiaceae), uçucu yağ, hidrodistilasyon, mikrodalga, mikrodistilasyon, GK, GK/KS, karvakrol, timol, y-terpinen, j3-simen.

ABSTRACT Doetorate Thesis STUDIES ON THE ESSENTIAL OILS OF ORIGANUM SPECIES CULTIVATED IN TURKEY GULMIRA SAKENOVA Anadolu University Graduate School of Health Sciences Pharmacognosy Program Supervisor: Prof. Dr. K. Hüsnü Can BASER June 2005 Three Origanum species, O. majorana L., O. onites L. and O. vulgare ssp. hirtum (Link) Ietswaart, with commercial importance cultivated in Turkey have been investigated for the variation essential oil yield and composition during different vegetation stages for a period of two years. Hydrodistillation, microwave-assisted hydrodistillation and microdistillation methods have been used to obtain essential oils. Essential oils obtained by microwave-assisted hydrodistillation were similar in yield and composition compared to classical hydrodistillation. But the time of distillation was drastically reduced. Microdistillation was used as (another) alternative technique to obtain essential oils for analytical appreciation from very small amounts plant materials. Compositions of essential oils were elucidated by Gas Chromatography/Mass Spectrometry (GC/MS). Relative percentages of the detected constituents were compared from their GC analysis. Essential oil yields of the cultivated O. majorana, O. vulgare ssp. hirtum and O. onites were found to be ~ 5.9 %, -4.5 % and ~ 3.6 %, respectively. In the essential oil of O. majorana carvacrol (32.0-83.9 %), y-terpinene (2.3-5.8 %),p- cymene (1.5-3.3 %), thymol (0.3-15.9 %) and linalool (0.3-56.7 %) were found to be the main constituents. The essential oil of O. onites was found to be rich in carvacrol (71.1-78.9 %), y- terpinene (3.3-6.8 %),p-cymene (3.2-6.8 %) and thymol (0.4-2.6 %). Thymol (61.8-76.0 %) and carvacrol (3.8-14.6 %) were the major constituents in the essential oil of O. vulgare ssp. hirtum. The most productive harvesting periods have been determined for three cultivated Origanum species by comparison of the essential oil yields and compositions during different vegetation stages. Key Words: Origanum, Labiatae (Lamiaceae), essential oil, hydrodistillation, microwave, microdistillation, GC, GC/MS, carvacrol, thymol, y-terpinene, p-cymene. u