Yurtluk-ocaklıks: Land, politics of notables and society in Ottoman Kurdistan, 1820-1890

Abstract

Bu tez, on dokuzuncu yüzyıl boyunca Osmanlı Kürdistanındaki yurtluk-ocaklık ve hükûmet topraklarının dönüşümünü incelemektedir. Bu topraklar sahiplerine siyasî ve iktisadî ayrıcalıklar da sağladığından, bu çalışma ayrıca yurtluk-ocaklık ve hükûmet sahibi olarak Kürt emirlerinin taşra düzeni dâhilindeki dönüşümüne de ışık tutmaktadır. Merkezîleşme reformlarının hız kazandığı Tanzimat dönemi ise yurtluk-ocaklık topraklara ilişkin siyasî ve iktisadî imtiyazlarla uyuşmamaktaydı. Zirki emirlerinin Diyarbekir'in kuzeydoğusunda tasarrufunda bulunan yurtluk-ocaklık ve hükûmet toprakları örneğini takip ederek bu tez bu topraklara ilişkin ihtilaflı mülkiyet kavram(lar)ını ve 1858 Arazi Kanunnamesi sonrasında bu toprakların akıbetini göstermektedir. Bu kanunname sıklıkla Osmanlı bağlamında modern özel mülkiyetin doğuşuğuyla ilişkilendirildiğinden, bu tez Osmanlı hükûmetinin tahakkümündeki tanımların ötesinde özel mülkiyete ilişkin çatışmalı bakışaçılarını irdelemektedir. Böyle yaparak da yurtluk-ocaklık ve hükûmet topraklarından özel mülkiyet oluşumunu Zirki emirleri ve Osmanlı hükûmetinin iddiaları arasındaki boşluklarda incelemektedir. Bu oluşum sürecinin altında yatan karmaşayı göstererek aynı zamanda bu sürecin yekpâre bir süreç olmadığını aksine kendi gündemleriyle birlikte birçok faili barındırdığını da ortaya koymaktadır. Bunun yanında, bu çalışma Zirki mîrlerinin de dâhil olduğu âyânın siyaset yapma yollarındaki değişen mefhumları incelemektedir. Osmanlı topraklarında yüzyılın ortasından itibaren ortaya çıkan tarımın ticarîleşmesiyle birlikte, bu tez Osmanlı Kürdistanında toprak tasarrufunun on dokuzuncu yüzyıl boyunca iktisadî bir güçten siyasî bir güce nasıl evrildiğini göstermeye çalışmaktadır.

This dissertation examines the transformation of family estates (yurtluk-ocaklık and hükûmet) in Ottoman Kurdistan during the nineteenth century. Since these lands provided their possessors with political and economic privileges, this study also sheds light on the transformation of Kurdish emirs as yurtluk-ocaklık and hükûmet holders in their provincial setting. The Tanzimat period (1839-1876), in which the centralisation reforms accelerated, contravened the political and economic concessions associated with yurtluk-ocaklık lands. Following the case of yurtluk-ocaklık and hükûmet lands possessed by the Zirki emirs in northeastern Diyarbekir, this dissertation offers the contested concept(s) of property related with these lands and their fates in the aftermath of the Land Code of 1858. As the latter is usually associated with the genesis of modern private property in the Ottoman context, this dissertation contemplates contrasting perceptions with regards to private property beyond the definitions dictated by the Ottoman government. By doing so, this study scrutinizes the making of yurtluk-ocaklık and hükûmet lands as private property at the interstices of Zirki emirs and the Ottoman government. Demonstrating the complication nature underlying the making process, it also shows the process was not a straightforward one but rather included many participants with their own agendas. Accordingly, this study scrutinizes the changing notions of politics provincial notables conducted to which Zirki emirs belonged. With a focus on the commmercialisation of agriculture in the Ottoman realm from the middle of the century onwards, this dissertation attempts to show how land possession was related with economic-cum-political power throughout the nineteenth century in Ottoman Kurdistan.