Business ethics-evolution, state of art, perspectives of present and future managers-The case of Turkey

Abstract

vii ÖZET Son on yılda Amerika ve Avrupa'da gittikçe artan ilgi toplayan is ahlakı konusu, Türkiye'de de güncelleşmeye ve tartışılmaya başlanmıştır. Geniş ve kapsamlı bir yazın taramasını içeren bu çalışmada, is ahlaki konusunda yapılmış kavramsal ve ampirik araştırmalara yer verilmektedir. Bunların arasında felsefi ahlak kurallarını, yöneticilerin is ahlakına uygun karar verme modellerini, is dünyasında sıkça rastlanan is ahlakı problemlerinin neden ve sonuçlarını araştıran çalışmaları ve yöneticilerin is ahlakına yönelik tutum ve davranışlarını ölçen araştırmaları örnek olarak verebiliriz. Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri. Avrupa ve Türkiye'deki is ahlakı olgusunun gelişim ve son durumuna da yer verilmiştir. Bu çalışma, is dünyasında is ahlakı ile ilgili karşılaşılan problemleri derinlemesine incelemesinin yanında, Türk Üniversite öğrenci ve yöneticilerinin is ahlakına ilişkin tutum ve eğilimlerini ortaya çıkarıp karşılaştırmaktadır. Ayrıca, Türkiye'de is ahlakının kurumsallaştırılması süreci - şirketlerin is ahlakına yönelik yazılı etik kuralları - hakkında da bilgi vermektedir. Araştırmanın verileri Haziran - Ekim 1993 tarihleri arasında yapılan saha çalışmasında 215 Boğaziçi Üniversitesi isletme. Ekonomi ve Politika bölümü öğrencisine ve 160 Türk ve yabancı sermayeli şirkette çalışan yöneticilere verilen, kişinin kendisinin cevapladığı ve araştırmanın amacının deneklere açıkça belirtildiği anketlerle toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde SPSS (Sosyal Bilimler tçin istatistik Paketi) programındaki frekans, ki-kare analizi, korelasyon analizi, Spearman sıralama korelasyon analizi, z-test analizi ve varyans analizi metodları kullanılmıştır. Çaljsmanın önemli sonuçları söyle özetlenebilir: öğrenciler tarafından is ahlakına en çok aykırı Uç davranış `çevre korunmasına ilişkin kurallara uymamak, çevre için tehlike yaratabilecek üretim yöntemleri kullanmak`, `karşılığında Özel muamele görmek amacıyla bir müşteri ya da devlet görevlisine rüşvet, yasadışı yardım, uygunsuz ödeme veya değerli bir hediye vermek` ve `vergi kaçırmak` olarak belirtilmiştir. Yöneticiler için ise `çevre korunmasına ilişkin kurallara uymamak, çevre için tehlike yaratabilecek üretim yöntemleri kullanmak`, `bir şirket hakkında kamunun bilmediği gizli bilgileri isletme dışına sızdırmak ve bu bilgiler ışığında şirket hisselerini alıp satmak` ve `karşılığında özel muamele görmek amacıyla bir müşteri ya da devlet görevlisine rüşvet, yasadışı yardım, uygunsuz ödeme veya değerli bir hediye vermek` is ahlakına en çok aykırı Üç davranış olarak sıralanmıştır.viii öğrenciler ve yöneticiler `kişinin ahlak yapısını` ve `toplumun ahlak yapısını` bir yöneticiyi is ahlakına aykırı davranmaya yönelten ilk iki önemli etken olarak değerlendirmişlerdir. Aile ve arkadaş grubunun kişilerin ahlaki değerlerinin oluşumunda cok önemli bir rol oynadığı görülmektedir. öğrenciler bir şirketin sorumlu olduğu çeşitli gruplardan ilk üçUnü `müşteriler`, `toplum` ve `çalışanlar` olarak önem sırasına göre sıralamışlardır. Yöneticiler için ise `müşteriler`, `çalışanlar` ve `hissedarlar` bir şirketin sorumlu olduğu ilk üç sıradaki gruplar olarak belirtilmiştir. Bu bulgu yöneticilerin ve `yarının` yöneticilerinin bir şirketin sadece hissedarlarına değil de daha farklı gruplara karsı da sorumlu olduğunun bilincinde olduklarını göstermektedir. Araştırmanın sonuçları, kişilerin kendilerinin, üçüncü şahıslardan - yani öğrenciler için is çevresindeki bir yönetici ve yöneticiler için is çevresindeki arkadaş 1 ar ından- daha is ahlaklı davrandıklarını göstermiştir. Çalışmada kadınların erkeklere kıyasla is ahlakına daha uygun olarak davrandıkları, yöneticilerin öğrencilere kıyasla is ahlakına aykırı davranışlara daha az hoşgörülü baktıkları, isletme bölümü öğrencilerinin Ekonomi ve Politika bölümü öğrencilerine kıyasla is ahlakı kurallarına daha az uydukları saptanmıştır. îs ahlakının kurumsallaştırılması konusunda, yöneticilerin * 45* i şirketlerinde is ahlakına ilişkin yazılı kuralların bulunduğunu belirtmişlerdir. Çalışmanın sonunda, yönetici, eğitimci ve araştırmacılar için bulgularla ilgili yorum ve öneriler yapılmıştır. Bu çalışma. Türkiye için çok önemli fakat yakın zamana kadar ihmal edilmiş is ahlakı konusunu geniş boyutları ile araştıran Türkiye'deki ilk kapsamlı akademik çalışma olması dolayısıyla bu konuda yapılacak çalışmalara ışık tutacaktır

ABSTRACT The question of business ethics has become one of the most challenging issues confronting corporate America and Europe, and the interest in business ethics has increased significantly over the last decade. It is also a critical issue for Turkey. This study has an extensive literature review on business ethics including conceptual and empirical studies on philosophical ethical theories, ethical decision making models, ethical and unethical behavior mostly encountered in the business world, factors leading managers to act unethically, costs associated with unethical practices, measurement of business ethics, the results of the surveys on the ethical views of various groups such as students and managers, the approaches used to instill ethical values in the corporations, the consideration of demographic characteristics in ethical behavior studies, business ethics education and business ethics in the United States, Europe and Turkey. In line with the need for an in depth understanding of the ethical problems, this thesis extensively reviews the business ethics literature and investigates the present state of business ethics in Turkey by gaining insight into and comparing the ethical inclinations of the students -the future business executives- and the managers. It also explores the various approaches used by organizations to instill ethical values in their corporations? the most common one being the use of corporate codes of ethics. The data of this field study was gathered during June-October 1993, through an undisguised and self-administered questionnaire from two independent samples namely 215 senior and graduate students of the Faculty of Economics and Administrative Sciences of the Boğaziçi University and 160 managers from Turkish and multi-national, industrial and service sector companies. The Statistical Package for Social Sciences (SPSS) is utilized to analyze data through Frequency Distributions, Cross-Tabulation, Pearson Correlation, Spearman's Rank Correlation, Z-Test and Oneway Analysis. The major results of the study are: For the student sample the first three most unethical business practices are found to be `environmental pollution` giving gifts/favors` and `tax evasion`. Whereas, for the manager sample, `environmental pollution`, `engaging in insider information` and `giving gifts/favors` are reported to be the first three most unethical business practices.vi The two key Influence» felt to be leading to unethical behavior are `personal moral code of behavior` and `society's moral code of behavior` for both the student and manager samples. Family and peers are found to have a great influence on the formation of the ethical values of the individuals. The first three groups to which a company is socially responsible are reported to be `customers`, `society at large` and `employees` for the student sample. Whereas for the manager sample, `customers`, `employees` and `stockholders` are the various groups to whom their companies are socially responsible. This finding shows that the students and managers are aware that companies are not solely responsible to their shareholders, but also have responsibilities to other stakeholders. Respondents report that they personally will engage in unethical behavior less frequently than third parties, who are their peers and/or executives in the business world. In the study, females are found to be more ethical than their male counterparts. Business students are reported to be more tolerant of the unethical business practices than their colleagues in economics and political sciences departments. Managers are found to be less tolerant of unethical behavior than students. In terms of the institutionalization of business ethics in the corporations, nearly 45 % of the managers reported working in companies that had taken steps to incorporate ethical values in their organizations, namely through the formation of a formal corporate code of ethics. The implications of the study are summarized for three related parties» managers in the business world, educators and researchers in the business ethics area. This research, being the first extensive academic study in Turkey exploring the crucial but unexplored subject of business ethics, will generate other studies in the area.