A medieval cosmography in an ottoman context: Mahmud el-Hatib`s Kharidat al-Aja`ib

Abstract

Bu çalışma, onbeşinci yüzyılda yazılan Kharidat al-`aja'ib ve Faridat al-gara'ib adlı eserin 1563'de Mahmud el-Hatib tarafından Bosna valisi İskenderpaşazade Osman Şah'a sunmak için yapılan Osmanlıca tercümesi ışığında, Ortaçağ İslam kozmografyasının Osmanlı coğrafya literatürü içerisindeki önemini ve modernite öncesi dönemde Osmanlı dünya görüşünü şekillendirmedeki rolünü incelemektedir.Kuran, isra'iliyyat, Aristo ve Batlamyus'un evren modelinin şekillendirdiği ortaçağ İslam kozmografya geleneğinin en çok ilgi gören örnekleri arasında olan Kharidat al-`aja'ib ve Faridat al-Gara'ib, evreni Allah'ın kudretini yansıtan, acayip ve garip varlıklarla dolu bir yer olarak betimlemektedir. On altıncı ve on dokuzuncu yüzyıllar arasında Osmanlı dünyasında okunan, kopyalanan ve birden fazla kez Osmanlıca'ya tercüme edilen bu kozmografyanın en çok ilgi gören tercümesi günümüze otuzdan fazla kopya ile ulaşan Mahmud el-Hatib'in yaptığı tercümedir.Söz konusu çalışma, bu tercümeyi İslam kozmolojisi ve Osmanlı coğrafya literatürü bağlamında analiz etmekte ve modern literatürün efsanevi ve irrasyonel öğeler barındırmaları nedeniyle üzerinde durmadığı bu tarz kozmografya örneklerinin modernite öncesi Osmanlı dünya görüşünü anlamada önemli bir role sahip olduklarını savunmaktadır.

This study examines the significance of Islamic cosmography in Ottoman geographical literature and its role in the formation of the pre-modern Ottoman worldview in the light of the Ottoman translation of the fifteenth century Arabic cosmography Kharidat al-`Aja?ib wa Faridat al-Ghara?ib, made by Mahmud el-Hatib in 1563 to be presented to Bosnian governor İskenderpaşazade Osman Şah.As one of the most prominent examples of the Islamic cosmography tradition, in which the Qur?an, isra?iliyyat, the Aristotelian-Ptolemic model had integral roles, Kharidat al-`aja?ib wa Faridat al-Gara?ib aims to provide a view of a cosmos filled with wondrous and strange entities displaying the omnipotence of God. It was widely read and copied in the Ottoman world and translated into Turkish more than once. Among these translations, the one made by the sixteenth century Ottoman preacher, Mahmud el-Hatib, is the most copied, reaching down to the present day with more than thirty copies.This study delves into Mahmud el-Hatib's translation and analyses its correspondence with Islamic cosmology and Ottoman geographical literature claiming that such cosmographies that are neglected in modern literature due to their inclusion of fantastic and irrational elements, are important for understanding the Ottoman worldview in the pre-modern era.