The scramble for Iran: Ottoman military and diplomatic engagements during the Afghan occupation of Iran, 1722 - 1729

Abstract

Bu çalışmada, XVIII. yüzyıl başında Safevi Hanedanı'nın dağılmasını takip eden süreçte, Osmanlı İmparatorluğu'nun İran'daki askeri ve diplomatik faaliyetleri ele alınmıştır. Bu bağlamda 1699 Karlofça Antlaşması'nı takip eden yıllarda, Osmanlı askeri ve diplomatik performansını yeniden değerlendiren literatüre katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Yerleşik kanaatlerin aksine, Osmanlı Devleti'nin diplomatik ve askeri olarak bu devirde oldukça aktif olduğu gösterilmeye çalışılmıştır. Sadrazam Damat İbrahim Paşa (ö. 1730) idaresindeki Osmanlı dış siyasetinin, Avrupa uluslararası siyasi dengelerinin ve İran'daki yerel siyasi yapıların farkında olarak hareket ettiği ve kapsamlı askeri ve diplomatik girişimlerini, sadece savunma amaçlı değil, aksine değişen dünya siyasi düzeninde kendine yeni ve avantajlı bir yer almaya yönelik tasarlandığı savunulur. Safevi hanedanı sonrasında İran topraklarının Rusya ile Osmanlı İmparatorluğu arasında bölüşülmesini düzenleyen 1724 Mukasemet Antlaşması bağlamında, Osmanlı dış siyasetinin diplomatik araçları nasıl kullandığı resmedilmiştir. Osmanlıların, İran toprakları üzerinde yürüttükleri askeri hareketler stratejik, idari ve iktisadi veçhelerden incelenerek bu dönemdeki Osmanlı dış siyasetinin başka bir boyutu gösterilmiştir. Son olarak, Safevi İmparatorluğu'nu yıkarak Isfahan'a yerleşen Afgan kuvvetleri ile Osmanlıların diplomatik ve askeri ilişkileri ele alınmıştır. Bu bağlamda, Osmanlı ve Afgan uleması arasındaki yazışmalar derinlemesine tetkik edilmiş ve genellikle ondokuzuncu yüzyılın sonunda ortaya çıktığı düşünülen siyasi manada evrensel bir hilafet iddiasının bu dönemde Osmanlılar tarafından ortaya konulmuş olduğu gösterilmiştir.

This thesis is a study of the Ottoman military and diplomatic involvements in Iran during the critical years that followed the collapse of the Safavid dynasty. It aims to contribute to the ongoing reappraisal of Ottoman military and diplomatic performance in the post-Karlowitz (1699) era. Contrary to the image of an Empire that followed largely passive and defensive policies, this study will reveal that the Ottoman Empire was remarkably proactive in this period. It will be argued that the Ottomans under the leadership of Damat İbrahim Pasha (d. 1730) designed their Iranian policies during the 1720s with a distinct awareness of European international politics as well as of local Iranian politics and with the aim not just to protect but also to improve the position of the Empire in a changing global order. Diplomacy constituted an important dimension of the Ottomans' engagements in Iran, culminating in the 1724 Partition Treaty with Russia, which arranged for the division of the Safavid territory between the Ottoman and Russian empires. War-making constituted the other facet of Ottoman engagements in Iran, and was motivated by complex military, strategic, administrative and economic calculations. Last but not least, their engagement in Iran brought the Ottomans in contact, and for a time, in conflict with another power, the Afghan invaders of Isfahan. In the religio-legal disputes with the Afghan ulama, the Ottoman side evoked a universalist understanding of the caliphate in anticipation of trends that historians have conventionally dated to the late nineteenth century.