Mülkiyet işareti olarak Osmanlı mühürleri ve Exlibris ilişkisi

Abstract

Mülkiyet işareti olarak kullanılan iki yakın kavram olan mühürler ve exlibrislerin ayrıntılı irdelemesini içeren çalışmada ilk yerleşik toplumlardan başlayarak farklı çağ ve kültürlerde mülkiyet kavramından söz edilmektedir.Antik çağlardan bu yana oyma-kazıma yoluyla yapılmış resimler bulunmuştur. Bu resimler ile birlikte aidiyeti belirten simge, işaret ya da el izlerine rastlanmıştır. Çeşitli malzemeler yardımıyla bırakılan bu izlere ilk baskı denemeleri denilmiştir. Oyma-kazıma yöntemi kullanılan mühürler, ortaya çıkış süreci ve mühürleri tılsımlardan ayıran özellikler ikinci bölümde incelenmiştir.Mühürler, tarihi belge niteliklerinin yanısıra bize ait oldukları kültürler hakkında da bilgi verirler. Yazı ve resim ile desteklenmiş görsel kompozisyonlarının beraberinde getirdiği sunum zenginliğiyle de sanatsal açıdan büyük önem arzederler. Mühürlerin kalıp hazırlanarak yapılması, Özgün Baskı Resim Sanatı ile temellendirilmesindeki en büyük dayanaktır. Mühürlerin tarihimizde gördüğümüz en güzel örneklerinden olan Osmanlı mühürleri başlığı altında, imza niteliğinde kullanılan tuğralar ve mühürlerin diğer kullanım alanlarıyla ilgili incelemelere yer verilmiştir.Erken dönem Osmanlı mühürleri, geç dönem Osmanlı mühürleri ve bu araştırmada ayrıntılı incelemesinin yapıldığı zaman aralığı olan II. Meşrutiyet dönemi mühürleri, kullanım alanları, işlev ve tasarım olarak çeşitli görsellerle incelenmiştir.Tarih öncesi devirden itibaren kaya, boynuz, gibi sert yüzeylere resimler kazınarak ilk baskı denemeleri yapılmıştır. Mühürlerde malzeme olarak önceleri pişmiş toprak, taş ile sert ağaç seçilmiş ve zamanla farklı malzemeler kullanılarak yapılan mühür yapım tekniklerinden bahsedilmiştir.Belirli bir kütüphaneye ait olan kitabın ön kapak içine yerleştirilen, sahibini imgesel nitelikte temsil eden, gerek aidiyeti ve gerekse kimlik niteliğini taşıyan görsel iletişim aracına exlibris denir. Araştırmanın üçüncü bölümünde exlibrisin genel işlevi, tarihçesi ve Türkiye'deki örneklerinden söz edilmiştir.Araştırmanın sonunda ise 1908-1920 (II. Meşrutiyet) yılları arasında kullanılmış 11 Osmanlı mührü ve 14 Exlibrisin kullanım şekli, form, kullanılan malzemeler, süsleme teknikleri, biçim ve tanımları yapılmıştır. Sonuç bölümünde iki kavram arasındaki fark ve benzerlikler ortaya konulmuştur.Bu arastırmanın amacı Exlibris ve Osmanlı mühürlerinin bir dönem içerisindeki örneklerini incelemek ve ortak yönlerini ortaya koymaktır. Aynı zamanda benzer bu iki sanatın önemini vurgulayarak yaygınlaştırılmasına yönelik çabaları değerlendirmek ve bu sanat dalları ile ilgilenen bireylere teknik ve kuramsal anlamda bir kaynakça oluşturmaktır.Anahtar Kelimeler: Mülkiyet, Mülkiyet Araçları, Mühür, Osmanlı Mühürleri, Exlibris, II. Meşrutiyet

In the first part of this study, which is mainly focused on the detailed examination of the stamps and exlibrii as two close property signs, the concept of property has been evaluated in chronological and cultural basis.Carved and scraped depictions are known since the ancient times and there are also some signs and/or handprints have been found together with these depictions. Those signs and handprints can be identified as the first `printed` examples. Carved and scraped stamps, their origins and the differentiation of stamps and amulets have been examined in the second part of this study.Beside being historical evidences, stamps also carry information on cultures. They represent a great artistic importance with the visual compositions supported by text and picture. Moulding technique is the strongest reason that stamps are considered under the terminology of Original Print Painting Art. Under the headline of Ottoman Stamps, which are the most beautiful stamp examples of Turkish Culture, some observations have been made on different usages of Tugra and stamps that used mostly as signatures.Early Ottoman Stamps, Late Ottoman Stamps and the stamps from II. Constitutional Period, which the last one is the main subject of this study, are examined in the light of various visual examples, in the perspective of form, design and usage.There are experimental examples of printing art since the prehistoric ages, as the earliest ones were mostly on hard surfaces like rocks and horns. Firstly terracotta, rocks and hard-wood have been chosen as materials for stamps, and different materials and techinques came later, and are mentioned in this study.Exlibris is a visual communication method by being stamped on the interior cover of a book that belongs to a library, and visually represent its owner as an identification and property sign. The function, history and the examples of exlibrii in Turkey has been mentioned in the third part of this study.And finally, 11 Ottoman Stamps and 14 Exlibrii have been chosen from the dates between 1912 and 1920 (II. Constitutional Period) and compared regarding to their functions, forms, materials, decoration techniques and designs. The last part of this study shows the similarities and differences between these two concepts.The main aim of this study is to examine and find the common points of Ottoman Stamps and Exlibrii, in a certain time period. But also, it aims to emphasize the importance of these arts, evaluate the efforts to support artists on these and provide a technical and conceptional bibliography for the individuals willing to work on these spesific branches of arts.Keywords: Property, Property Tools, Stamps, Ottoman Stamps, Exlibris, II. Constitutional Period