Abbasiler ve Fatımiler döneminde Yahudiler (132-656/750-1258)

Abstract

Hz. Peygamber döneminde baslayan, Hulefâ-yı Rasidîn'le hızlanıp Emevîlerdöneminde zirveye ulasan fetihlerle, o dönem dünyasının büyük bir bölümü slâmhakimiyetine girmisti. slam idaresinde ?zimme? adı verilen bir ?teminat?la hukukî statükazanan Yahudilere din, dil ve kültür hürriyeti tanınmıs ve can emniyeti de saglanmıstı.Statülerini Kur'ân'dan ve Hz. Peygamberin emir ve uygulamalarından alan Yahudiler,yükümlülüklerini yerine getirip devletin aleyhine herhangi bir eylem içerisine girmedigimüddetçe hep rahatlık içinde olmuslardır.slâm hukukunda gayr-ı müslimlerin seyahat, tasınma ve ikâmetleri konusundaherhangi bir engel bulunmadıgı için Yahudiler, slam dünyasının her tarafına dagılmısdurumda idiler. Mabetleri, mezarları ve kabul ettikleri diger kutsallarının masuniyetivardı. Kanun önünde esit olan Yahudiler, davasını kendi mahkemesinde görmekistemezse bir slâm mahkemesine de götürebilme özgürlügüne sahipti. slamhakimiyetine girilmesinden sonra ilk slamî dönemde Müslümanlara mesafeli duranYahudiler, zamanla bu mesafeyi kaldırmaya baslamıstır. Ancak, özellikle dinîçevrelerde asırların getirdigi ?digeri?ne karsı teyakkuz hali her zaman devam etmistir.Abbasî ve Fatımîler döneminde Yahudiler daha çok kendi mahallelerinde, bet din vesinagog etrafında yogunlasan kümeler halinde adeta ?devlet içinde devlet?, hatta ondanda öte bir hayat sürmüslerdir. Cemaatlere yöneticiler kendi dinî ve siyasî otoriteleritarafından atanırdı. Yerel cemaatler de kurumları belli bir aidatla desteklerdi. Bu, slamidareleri açısından da pratik amaçlı bir uygulamaydı. Yahudilere özerk yapılanma vekendi mahkemelerinde yargılanma hakkı tanınmıstı. Diger taraftan MüslümanlarYahudileri asla dıslamamıs; aksine slam toplumuyla kaynasan Yahudiler o dönemin eniyi bürokratları ve tüccarları olmustur. Yahudilerin tarihten beri süregelen kırsalkültürden sehir kültürüne geçisi Abbasîler döneminde gerçeklesmistir. Bugünkü dünyaekonomisi, siyaseti ve kültürel hayatındaki Yahudi katkısında bu dönemde kazanılanbilgi ve tecrübenin önemli bir katkısının oldugunu söylemek yanlıs olmayacaktır.Günümüzde özelde Müslüman-Arap genelde ise slâm dünyasının bazıkesimlerinde Yahudi karsıtlıgının çok modern bir olgu oldugunu belirtmek gerekir.Abbasîler ve Fatımîler döneminde Yahudilere karsı büyük bir müsamaha vardı.Arastırılan dönemde karsılıklı saygı, yardım ve dayanısmaya dair pek çok örnek vardır.slam dünyası özelde Yahudiler genelde ise diger din mensuplarıyla yasayabilecek iyibir tarihi tecrübeye ve yeterli dinamiklere sahiptir. Son zamanlarda özellikle Batı'dabaslayan ?yabancı? ve ?Müslüman? karsıtlarının, bu tecrübeden alması gereken pek çokders vardır.

With the Muslim conquests, which started during the lifetime of ProphetMuhammed and accelerated during the rule of Rightly Guided caliphs, considerableparts of the world were incorporated into the Abode of Islam. And this expansion hadits peak during the Umayyad Empire. The Jews, who gained a legal status through aguarantee called dhimma (zımma), were given not only a guarantee for their lives butalso freedom of religion, language, and culture. This legal status were based on HolyQuran and the tradition of the Prophet Muhammad and the Jews were in comfort as longas they fulfilled their responsibilities and did not act at the expense of the Islamic state.Since, in the Islamic law, there was no restriction for the settlement, mobilityand travel of non-Muslims, the Jewish community spread geographically throughout theIslamic State. Their worshiping places, graves and things that were regarded as sacredhad legal immunity. The Jews, who were equal before law, could bring their case toIslamic court, if they do not wish to bring it to their communal court. In the earlyIslamic period, the Jews kept a certain distance in their relations with the Muslims;however, in the course of time this distance disappeared. Nevertheless, the longtradition of being vigilant against ?others? continued all the time. During the Abbasidand Fatimid periods, they lived in their own district, which centered on synagogue. Inthis sense, they lived in ghettos, which could be regarded as ?state within the state?. Therepresentatives of the non-Muslim communities were appointed by their religious andpolitical authorities. The local communities also supported institutions through aparticular payment. This was a practical application of the Islamic administration.However, the Jews were given the right to have an autonomous structure and resolvetheir cases in their own courts. On the other hand, Muslims never externalized the Jews;on the contrary, the Jews, who integrated themselves well with the Muslim community,came to be the leading merchants and even bureaucrats of their time. Jewishcommunity?s transition from rural culture to urban culture occurred during the Abbasidperiod. It would not be wrong to argue that the knowledge and experience gained duringthis period has had significant roles in the Jewish contribution to culture, politics andeconomy in our contemporary world.We should also notice that anti-Semitism, that is seen in Islamic world ingeneral and in Arab world in particular, is a modern incident. During the Abbasid andFatimid periods, there was great tolerance towards Jewish people, whose co-religionswere exposed to various misbehaviors and persecution in other parts of the world. Therewere countless examples of mutual respect, aid and solidarity in the period under study.In a nutshell, the Islamic world has had the necessary philosophical background andhistorical experience to live and co-exist peacefully with non-Muslims in general andJewish community in particular. The Western societies, where xenophobic and anti-Islamic trends have recently gained impetus, should learn lessons from the Muslimexperience in this regard.