Başbakanlık Osmanlı arşiv belgeleri ışığında XIX. yüzyıl Osmanlı-Hokand Hanlığı münasebetleri

Abstract

Buhara Hanlığı'ndan ayrılmak suretiyle kurulan Hokand Hanlığı, Osmanlı Devleti tarafından Türkistan'ın birliğini bozacağı endişesiyle önceleri hoş karşılanmadı. Ayrıca bölgeye dair Osmanlı başşehrine ulaşan haberler daha çok Buharalı elçiler vasıtasıyla geldiğinden Osmanlı Devleti XIX. yüzyılın yarısına kadar Hokand Hanlığı'nı tanımaktan kaçındı. Nitekim Muhammed Ömer Han (1809-1822), İstanbul'a bir elçi göndererek Osmanlı padişahından kendi hâkimiyetinin tanınmasını ve bunu göstermek üzere tuğ. nâme ve kılıç yollamasını istedi. Ancak Osmanlı Devleti Hokand'ın Buhara'ya ait olduğunu ileri sürerek isteklerini yerine getirmedi. Daha sonraları Osmanlı Devleti ile Hokand Hanlığı arasındaki ilişkilerin düzeldiği anlaşılmaktadır. Hokand Hanı Muhammed Ali Han (1822-1842) 1837'de İstanbul'a bir elçi göndererek ordusunun eğitimi için öğretmen, subay ve malzeme istemiş. Bunu başka elçilik heyetleri izlemiştir. Bunun üzerine Hokand'a ilgi duyan Babıâli, hanlığın durumu hakkında bir rapor hazırlayarak padişaha arzetmiş ve Hokand hanına bir cevâbnâme-i hümâyun yazılarak teveccüh gösterilmiştir.Muhammed Ali Han ile gelişen Osmanlı Devleti ile Hokand Hanlığı arasındaki münasebetler, siyasî, askerî, dinî, sınaî, gibi alanlardaki talepler ve gelen sefirlere verilen yardımlar etrafında şekillenmiştir. Osmanlı hükümeti siyasî, askerî, sınâî gibi alanlardaki talepleri, mesafenin uzaklığı, taraflar arasında İran coğrafyasının bulunması, o dönemde Rusya ile anlaşma halinde olunması ve bütün tavsiyelerine rağmen Türkistan'daki hanlıkların kendi aralarındaki haksız rekabet ve mücadeleleri sebebiyle yerine getirememiştir. Ancak elçilerin istedikleri yardımların tamamını, harp, madencilik ve temel eğitime dair istenilen bütün kitapların tahsisini yerine getirmiştir. Bütün bunlara rağmen Hokand Hanlığı, Osmanlı Devleti ile bir asır boyunca ittifak havası içinde varlığını sürdürmüşlerdir.

The Hokand Khanate was founded by disassociation of the khanate from the Khanate of Boukhara and at the first time the Ottoman Empire did not welcomed its independence due to the concerns of harm against the unity of Turkistan. In the mean time, Ottoman capital, in general, received the information about the region through Boukhara?s ambassadors that the Ottoman Empire abstained the recognition of the Hokand Khanate?s sovereignty until the mid-19th Century. Thus, Mohammed Omer Khan (1809-1822) sent an ambassador to the Ottomans to recognize his rule and he requested a sword and a tuğnâme to show their approval. However, Ottoman Empire did not implement their request claiming that Hokand was part of Boukhara. It is understood that the relations between the Ottoman Empire and the Hokand Khanate got better at a later date. Khan of Hokand, Mohammed Ali Khan (1822-1842), sent an envoy to Istanbul in 1837 to ask for teachers, officers, and equipments for his army. Other Hokand delegations continued to visit Ottomans. As a result, Babıâli showed its interest in Hokand, prepared a report about the situation of Hokand and presented to the Sultan along with a cevâbnâme-i hümâyun to show their favour.Relations between the Ottoman Empire and the Hokand Khanate, developed with Mohammed Ali Khan, shaped around martial, religious, political and industrial requests of assistance and aids for ambassadors. Ottoman Empire was not able to fulfil the requests of martial, religious, political and industrial nature due to long distance, existence of Iran among the parties, the agreement between Russia at that time and continuous contention and unfair competition among the nations in Turkistan despite whole advices. However, all requests of ambassadors and appropriation of entire requests of basic educational, martial and mining related books were implemented. In spite of all, the Hokand Khanate and the Ottoman Empire continued their alliance-like existence for a century.