19. yüzyılda Osmanlı Tunası`nda ticaret

Abstract

Çalışmanın çıkış noktası, Batılı bilim adamlarının Tuna nehrinin Osmanlı yönetiminde kaldığı süre zarfında bölgenin dünya ticaretinden koparıldığı, Osmanlı'nın buradaki ticareti canlandırmak için hiçbir çaba harcamadığı yönündeki tezlerini sorgulamak olmuştur. Gerçekten Osmanlı bu bölgenin ticari kapasitesini görememiş, nehirden ticari anlamda istifade edememiş midir? Yoksa Osmanlı ve Batı dünyası ticarete farklı anlamlar mı yüklemişlerdir? Bu soruların cevaplanması için öncelikle Osmanlı iktisadi zihniyetinin ve bu zihniyetin bir ürünü olarak ortaya çıkan ticaret rejiminin doğru anlaşılması hedeflenmiştir. Osmanlı iktisadi ve ticari zihniyetinin, çağdaşı olan Batılı ülkelerden farkı tespit edilmeye çalışılmış, bu farkın bir sonucu olarak bu ülkelerin Tuna ticaretine yükledikleri farklı anlamlar ortaya konulmuştur. Çalışmanın mekân sınırını Tuna nehrinin güney sahillerinde Vidin'den Karadeniz'e kadar uzanan Osmanlı iskeleleri oluşturmaktadır. Çalışmada 1830'lardan 1870'lerin sonuna kadar geçen süre içinde siyasal ve askeri hadiselerden bağımsız olarak ticaret kurumunu anlamaya çalışmak amaçlanmış, ticaret hacmini belirleme kaygısı güdülmemiştir. Tuna havzası Osmanlı Devleti'nin ve bilhassa İstanbul'un iaşesi açısından önemli bir tedarik bölgesidir. Osmanlı arşiv kayıtlarından hareketle Tuna gümrüklerinde geniş bir mal yelpazesinin ticarete konu olduğu ancak, devletin bölge ticaretine ilişkin yazışmalarda yalınız belli bir mal grubuyla ilgilendiği görülmüştür. Devletin bölgedeki ticaretle ilişkisi iaşeci politikalar temelinde şekillenmiş ve özellikle İstanbul'un zahire iaşesi konusunda devlet seçici müdahaleci bir yaklaşım sergilemiştir. Devlet iaşeci kaygılarla mevcut arzı kontrol ve koruma amacıyla Tuna ticaretine müdahil olmuştur. Devletin bölge ticaretini kontrol altında tuttuğu bir diğer araç, aynı zamanda kamu gelirlerinin önemli bir kaynağı olan gümrüklerdir. Osmanlı devleti bir tür kamu hizmeti olarak gördüğü ticaretin devamlılığını sağlamak için, bir ticaret politikası aracı olarak tüccarı koruma yoluna gitmiştir.Anahtar Kelimeler: Tuna Ticareti, Tuna iskeleleri, İstanbul'un iaşesi, Osmanlı ticareti, zahire ticareti

The starting point of this study is to discuss the thesis of the western historians, that the Ottoman Danube was excluded from world trade under the Ottoman rule. Was not the Ottoman State able to notice the commercial capacity of Danube or take advantage of the river in terms of trade? Did not the Ottomans endeavor to enhance the Danubian trade? Or did the European States and the Ottomans attribute different meanings to the trade? To answer these questions we have to understand the Ottoman economic thought and the trade regime as a consequence of it, accurately. The difference between trade mentalities of Ottomans and European States shaped the Danube perceptions of these states. The commercial activities on the Ottoman ports from Vidin to the Black Sea -between 1830?s and 1878- are subject to the study. Trade -as an institution- is tried to be understood independent from political and military events. The aim of the study is not to determine the trade volume of Ottoman Danube. The Danube River and its periphery has been one of the most important procurement areas of provision of Istanbul. Although a wide range of commodity was traded on Ottoman Ports according to the Ottoman custom registers, Ottoman State was interested only in goods which were subject to provision. Ottoman State applied ?selective interventionist trade policies in Ottoman Danube to control and protect the existing supply level. The custom organization in the region and the protection of the merchants by Ottoman state also served to the provisionist policies until the last quarter of 19th century.Key words: Ottoman Danube, Provision of Istanbul, Ottoman trade, custom registers, grain trade