İlmî bir disiplin olarak Fıkhü`l-hadîs

Abstract

Dînî metinlerden hüküm istinbâtında haber-i vâhidlerle ve celî kıyâsla amel etmelerine rağmen bunları birbirlerine tercih etmeleri bakımından ayrışarak `Ehl-i hadîs` ve `Ehl-i re'y` olarak adlandırılan iki müctehid sınıfı, Asr-ı saâdete dayanan güçlü ilim gelenekleri, yetiştirdikleri isimler ve vücuda getirdikleri eserlerle İslâm hukuku tarihinin gidişatında belirleyici bir role sahip olmuştur. Fıkhü'l-hadîs; Evzâiyye, Şâfiîlik, Hanbelîlik ve Zâhirîlik gibi mezhepler ile dînî olduğu kadar siyâsî bir figür olarak da ön plana çıkan Selefîyyenin orijini durumundaki Ehl-i hadîs ekolünün dînî metinlerle ilişkisini ifâde etmektedir. Fıkhü'l-hadîs usûlünde aklî kıyâs, istihsân ve hadislerin Kur'ân'a arzı reddedilirken, sünnet Hz. Peygamber'e has kılınmış, sıhhati sâbit haber-i vâhidlerle amel edilmiş ve re'y, ehil kimselere tahsis edilmiştir. Ehl-i re'yden farklı olarak aynı konudaki sahîh rivâyetlerin tamamına ulaşmayı ve haber-i vâhid de olsa onlar üzerinde teferruatlı isnâd tahlilleri yapmayı önceleyen bu usûlde ilel bilgisi, tashîf-tahrîf, idrâc ve ziyâdeyi tespit gibi uygulamalar da hayâtî konumdadır.Fıkhü'l-hadîsi ilk defa ilmî bir disiplin olarak sunan Hâkim en-Nîsâbûrî'nin (ö. 405/1014) yaptığı tasvir, teorik yönü ağır basan `fıkhu metni'l-hadîs` değil; rivâyetlerin hıfzı, nakli, râvîlerinin tenkidi ve tarîklerinin cem'i gibi hususları içeren daha özel bir anlam içermektedir. Buna rağmen günümüzde fıkhü'l-hadîs; `fehmü'l-hadîsle eşdeğer tutulma`, `isnâddan bağımsız düşünülme` ve `hadis merkezli fıkıh anlayışı olarak sunulma` olmak üzere üç açıdan ele alınmaktadır. Bu araştırmada, Ehl-i hadîs'e has bir usûl olan fıkhü'l-hadîsin salt metin eksenli bir faaliyet olarak telakkî edilmemesi gerektiği ve bahsi geçen üç yaklaşımdan farklı olarak Ehl-i hadîs'in hüküm istinbât usûlü olduğu ve itikâdî konuları da içeren fıkhî yaklaşımlarının genel adı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.Anahtar Kelimeler : Hadis, Fıkıh, Fıkhü'l-hadîs, Ehl-i hadîs, Hâkim en-Nîsâbûrî

The two class of mujtahidīn, Ahl al-hadith and Ahl al-ra'y who separated from each other in terms of their preferences of khabar al-wahed (isolated hadith) or qiyas al-jalī (obvious analogy) over another although they both act with these two in deriving rules from religious texts, played a determinant role in the making of history of Islamic law. `Fiqh al-hadith` states the relationship of Ahl al-hadith which is the origin of Awzaiyya, Shafiiyya, Hanbaliyya, Zhahiriyya and Salafiyya as a religious and also a political figure, with the religious texts. In the methodology of `fiqh al-hadith` while qiyas al-aqlī, istihsān and presenting ahādith to the Qur'an are rejected, sunnah is devoted to the Prophet, sound khabar al-wahed is acted upon and ra'y is assigned only to the eligible people. In this methodology which prioritizes reaching all the riwāyāt al-sahīha in the same topic and to make detailed analysis of isnād on them even if they are khabar al-wahed, knowledge of ilal (hidden defects), tashīf-takhrīf (mispronunciation), idrāj and to determine the ziyādah (extra) are vitally important The first scholar who presented `fiqh al-hadith` as a scientific discipline Hâkim al-Nīsābūrī's (d. 405/1014) description does not cover the meaning `fiqhu matn al-hadith` that is mostly theoretical, but signifies a special meaning covering the issues such as memorisation and transmission of the riwāyāt, critique of the rāwī's and collection of the tarīq's. Despite this, today `fiqh al-hadith` is approached from three angles which are `equalizing with fahm al-hadith`, `considering it independant from isnād` and `presenting it as hadith oriented fiqh consideration`. In this study, it is concluded that as an usūl special to Ahl al-hadith `fiqh al-hadith` should not be considered as a merely text-oriented activity, different from the three abovementioned approaches it is the usūl of istinbāt for Ahl al-hadith and it is the general designation for jurisprudential approaches including theological issues.Keywords : Hadith, Fiqh, Fiqh al-hadith, Ahl al-hadith, Hākim al-Nīsābūrī