Debûsî`nin hayatı, eserleri ve fıkıh usûlündeki yeri

Abstract

Hicrî beşinci yüzyılda yaşamış Mâverâünnehirli Hanefî âlim Ebû Zeyd ed-Debûsî'nin Takvîmü'l-edille adlı usûl eseri, Hanefî usûl literatüründe bir dönüm noktasını teşkil eder. Fukahâ metodu usûl yazıcılığının en tipik örneği olan bu eserinde Debûsî, kendisinden önce Cessâs'ın el-Fusûl fi'l-usûl'ünde işlenen konuları çok daha sistematik olarak ele almasının yanında, usûle tamamen kendisi tarafından kazandırılan bazı konulara da yer vermiştir. Debûsî'nin usul eseri, tasnif, üslup, içerik, kavramlar ve örnekler açısından sonraki Hanefî usul eserlerinde belirleyici olduğu gibi, başka mezheplere mensup âlimleri de çeşitli açılardan etkilemiştir. Debûsî'nin usul anlayışını ortaya koymayı hedefleyen bu çalışma giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde konunun amacı, önemi ve kaynakları hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Debûsî'nin hayatı, yaşadığını dönemin özellikleri ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Debûsî'nin usûl anlayışı, yöntem, üslup, tasnif ve getirdiği yenilikler açısından tahlil edilmiş, ayrıca Debûsî'nin kelam ilmi ile ilişkisi incelenerek kelâmî yönelişi tespit edilmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölümde ise Takvîmü'l-edille'den seçilen bir başlık olarak emir-nehiy bahisleri mukayeseli olarak ele alınmıştır.

Transoxanian Hanafi scholar Abu Zaid al-Dabusi, who lived in the first half of fifth century (AH), is the author of the usul (jurisprudence) work Taqwim al-Adillah, that turned into a milestone in Hanafi usul literature. In Taqwim, which constitutes a typical example for the method of fuqaha, Dabusi not only treated most of the issues that were mentioned by his predecessor Cassas more systematically, but also included some topics that were totally new for usul genre in his time. Thus Taqwim has had a deep impact on later Hanafi usul works in terms of classification, style of writing, contents, conceptualization and examples, and on non-Hanafî usul works in terms of certain disputes.This paper aims to analyze Dabusi's view of usul and consists of three chapters. In the first chapter, biographical and bibliographical information that is available about Dabusi is conveyed. In the second chapter, Dabusi's usul thought is analyzed in terms of method, style, classification and contributions to the usul literature. Dabusi's theological tendencies are examined in this chapter as well. In the third chapter, to display a concrete example of Dabusi's perspective, the topic `al-amr-al-nahy` from Taqwim is analyzed more deeply and comparatively.