16. yüzyılın sonlarında Osmanlı İmparatorluğu`nda parasal istikrarsızlık ve Şemseddin Timurtâşî`nin Nükûd Risalesi

Abstract

16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı topraklarında artan yabancı gümüş miktarı, nüfus artışı, fiyat yükselişleri, uzun süren askerî mücadeleler Osmanlı para düzenini ve değerlerini etkilemiştir. Ayrıca 1585'te akçe, gümüş içeriği kayda değer miktarda azaltılmak suretiyle tağşiş edilmiştir. Tağşiş işleminden sonraki dönemde sikkelerin değerleri ve birbiri karşısındaki kurları konusunda yaşanan anlaşmazlıklar kadı sicillerine yansımıştır. Tezde, bu sorunların bir uzantısı olarak Hanefî âlimi Şemseddin Timurtâşî'nin (v.1599) dönemindeki para ve mübadele hareketlerine dair hukukî tahlillerini kaleme aldığı Nükûd Risalesi incelenmiştir. Bu risale 16. yüzyılın sonlarında sikkelerin değerindeki değişmelerin özellikle muâmele-i şer'iyye gibi akitlerde meydana getirdiği problemleri tasnif ve tahlil eder. Tezde, dönemin para ve mübadele sorunlarının kaynaklarından birinin de kadıların hüküm verme usûlündeki farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. Timurtâşî'nin sorunlara dair çözüm önerisi aktarılıp değerlendirilmiştir. Orijinali Arapça olan Nükûd Risalesi tercüme edilmiş ve orijinaliyle beraber çalışmaya ek olarak sunulmuştur.Anahtar kelimeler: Osmanlı para sistemi, 1585 akçe tağşişi, Şemseddin Timurtâşî.

In the second half of 16th century, both the Ottoman monetary system and the money value were influenced by the excess of foreign silver currencies, increase in population, rise in prices and long lasting wars. Also, the akçe's silver content was reduced to a large extent by the debasement in 1585. In the following period, disagreement on the value and rate of the coins arose in the area of law, which can be seen in the judicial records. In this context, this thesis examines a prominent Hanafî jurist Şemseddin Timurtâşî's (d.1599) treatise `Risâle fi'n-Nükûd` which tackles the money and exchange movements in his time. This treatise classifies and analyses the problems based on the changing values of the coins which influenced the contracts, especially contracts of muâmele-i şer'iyye. In this thesis methodology of the jurists was suggested as one of the causes of this period's problems and Timurtâşî's solution offer was explained. Beside, Risâle fi'n-Nükûd which is originally in Arabic was translated to Turkish.Keywords: Ottoman monetary system, 1585 akçe debasement, Şemseddin Timurtâşî.