Bilişim sektöründe emek süreçleri: İstanbul`da niteliksel bir araştırma

Abstract

Bu çalışmada, İstanbul'da bilişim sektöründe günümüzde biçimlenen emek süreçleri, emek süreci teorisinden hareketle incelenmektedir. Bu amaçla, İstanbul'da çalışan 13 kadın 11 erkek 24 bilişim emekçisiyle Kasım 2016-Şubat 2018 tarihleri arasında derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Görüşmelerden elde edilen veriler, esneklik, vasıfsızlaşma, güvencesizlik, denetim, rıza, direniş ve toplumsal cinsiyete dayalı iş bölümü temaları üzerinden analiz edilmiştir. Fordist dönemin belli bir saat aralığında belli bir mekânda çalışan işçi imajı baskın olmaktan çıkmış; yerini gayri maddi mallar üreten ve 7/24 erişilebilir olan beyaz yakalılara bırakmıştır. Teknolojinin her an her yerde çalışmaya uygun bir altyapı sunması bilişim sektöründe çalışanlar için zaman ve mekân mefhumunu ortadan kaldırmaktadır. Bilişim emekçileri, esnekliği, istihdam, zaman ve mekân boyutlarında deneyimlemektedir. Aynı zamanda kendilerini ve iş çevrelerini esnek tutma baskısı hissetmektedir. Bilişim emekçileri vasıfsızlaşma süreciyle de karşı karşıyadır. Yedek işgücü ordusu tehdidi, esnekliğin yarattığı güvencesizlik, emeklerinin görünmezliği gibi çeşitli açılardan güvencesizlik yaşamaktadırlar. Emek süreçleri, doğrudan, teknolojik, bürokratik ve ideolojik olmak üzere çeşitli yöntemlerle denetime tabi tutulmaktadır. Performans kaygısı, sorumlu otonomi, görece yüksek ücretler, emekçilerin rıza göstermesine etken olsa da emekçiler, `mış gibi yapmak`, emeği görünür kılmak gibi çeşitli taktik ve direnişler sergilemektedir. Bilişim sektöründe toplumsal cinsiyete dayalı iş bölümü yapılmaktadır. Erkekler, teknik alanlarda ve yönetici kademelerde yer alırken; kadınlar sabır, detaycılık, iletişim gibi nitelikler gerektiren ve teknik olmayan alanlarda yoğunlaşmaktadır. Sektörde farklı sınıfsal konumlara mensup emekçilerin yer almaktadır. Ancak tüm emekçiler farklı boyutlarda da olsa, esnekliği, güvencesizliği, vasıfsızlaşmaya yönelik eğilimi ve denetim baskısını deneyimlemekte; bazı durumlarda rıza göstermekte ve bazı durumlarda da direniş sergilemektedir. Anahtar kelimeler: Emek süreci, esneklik, vasıfsızlaşma, güvencesizlik, denetim, toplumsal cinsiyete dayalı iş bölümü.

This study examines labour processes in the Information and Communication Technology (ICT) sector in today's Istanbul by departing from labour process theory. For this purpose, in-depth interviews were conducted between November 2016 and February 2018 with 24 ICT employees (13 women, 11 men) working in Istanbul. The data obtained from the interviews were analyzed through the themes of flexibility, deskilling, precarity, control, consent, resistance and gender-based division of labour.The Fordist era image of worker employed in a fixed space for a fix time has left its place to white-collar workers who produce immaterial goods such as information, document, software and who are accessible for 7/24. The fact that technology provides an infrastructure and enables working from anywhere at anytime has modified the concept of time and space. ICT employees experience flexibility in employment, time and space. Furthermore, they feel pressure to keep themselves and their social networks flexible. ICT employees who are faced with deskilling processes live in precarious conditions. They feel the threat of reserve army of labour, insecurity caused by flexibility and invisibility of their labour. Labour processes within the ICT sector are subject to direct, technological, bureaucratic and ideological control methods. Performance anxiety, responsible autonomy and relatively high salaries have been observed as main factors which generate consent by workers. Yet, workers still find tactics to resist. A gender-based division of labour exists in the ICT sector in Istanbul. While men are employed in technical fields or at executive levels, women are concentrated in fields that require patience, meticulousness and communication skills as well as fields which are non-technical. It has also been observed that employees in the ICT sector in Istanbul may belong to different classes. Yet, all workers, even if in different forms, experience flexibility, precarity, deskilling and pressure of control. In some cases, workers exhibit consent but in other cases, they may resist. Keywords: Labour process, flexibility, deskilling, precarity, control, gender-based division of labour.