Trabzon ilinde sporun gelişmesinde etkili olan etnografik faktörlerin ortaya konması

Abstract

ÖZET Trabzon ilinin yüzölçümü 4.685 km2, nüfusu 795.849 kişidir. Trab zon'un şehir nüfusu 143.941 kişidir. Nüfus yoğunluğu km2 başına 170 kişidir. Trabzon'un il yüzölçümünün % 77,6'sı dağlıktır. Trabzon ilinde ovaya rastlanmaz. Dağlık arazinin dışında kalan bölüm ise platodur. İklim olarak bol yağışlı iklime sahiptir. Trabzon'un kıyı kesiminin hemen arkasında kıyıya paralel Doğu Ka radeniz dağları uzanmaktadır. Bu dağların kuzeye, yani denize bakan yamaçları çok sarp ve diktir. Sık dağlar, derin vadiler ve küçük ırmaklarla yayılmıştır. Trabzon'da halk dağlık kesim ve kıyı kesimi halkı olarak iki bölüme ayrılabilir. Dağlık kesim halk güç doğal şartlar altında yaşadığından farkında ol madan avcılık, dağcılık, atıcılık, atletizm gibi sporları günlük hayat içinde yaşar lar. Bedenen sportif yapıya sahiptirler. Kıyı kesimi halkı ise ekonomik ve kültürel bakımdan daha çağdaş olduğundan modern ve pahallı sporlara ilgi göstermiş lerdir. Trabzon ilinde kaynaklarda bahsedilen en eski spor karşılaşmaları M.Ö. 400 senesinde yapılmıştır. Bu tarihte bir İran seferi dönüşünde Yunan as kerleri Trabzon'a uğradıklarında Trabzonlularla güreş, pankreas, koşu, at yarışı gibi çeşitli spor branşlarında yarışmalar yapmışlar ve kazananlara çeşitli ödüller vermişlerdi. Bu yarışmaların bir özelliği de o tarihe kadar yapılan spor karşılaş malarına seyirci olarak sadece erkek alınırdı. Buradaki yarışmalara ilk kez ka dın seyirci alınmıştı. Osmanlılar zamanında Trabzon'da ok atma, cirit, koşu yarışlarının yapıldığı Kavak Meydanı, şehrin spor yapıldığı en önemli alandı. Yavuz Sultan Selim'in ok atışı yaptığı, Evliya Çelebi'ye göre cirit oynandığı alan aynı zaman da bayram ve panayır gibi şenlikler içinde kullanılırdı. Osmanlıların son zaman larında 1. dünya savaşı öncesinde Trabzon'da ilk futbol kulübü kurulmuştu. An cak savaş ve seferberlik dolayısıyla faaliyetlerini bitirmek zorunda kalmıştı. TİCİ ve Türk Spor Kurumu döneminde Trabzon'daki en önemli spor olayı İdmanocağı ve İdmanyurdu spor kulüplerinin rekabeti idi. Bu rekabet çev resinde yetişen sporculardan ikisi Türkiye'nin katıldığı ilk olimpiyata (1924 Paris -140-Olimpiyatına) katılmışlardı. 1930'lu yıllarda ise Trabzon'da yapılan Atletizm bay ramı, şehrin en önemli olaylarından olduğundan halk tarafından büyük ilgi top lardı. Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü döneminden günümüze kadar Trabzon'da spor branşlarına bakıldığında büyük bir gelişme görülür. Birçok spor branşının federasyonu 1938'den çok sonra kurulduğu için o spor branşlarının teşkilatlanmasında çok sonraları olmuştur. Bu dönemde Trabzon'da en etkin spor dalı futbol idi. Futbolda İdmanyurdu-İdmanocağı çekişmesi had safhaya ulaşmıştı. Bu nedenle halk ikiye bölündüğü gibi şehir takımı bir türlü ortaya çık mıyor ve Trabzon'un Türkiye liglerine çıkması gecikiyordu. 1967 yılında Ocak ve Yurt takımlarını birleştirilmesi mümkün olmadı. İdmanyurdu, başka takımlarla birleşek Trabzonspor adını aldı. Trabzonspor kısa zamanda Türkiye'nin en bü yüt futbol takımı olarak 1975-1984 yılları arasındaki en büyük takım haline gel di. Bu dönemde 10 sezonda 6 Türkiye Ligi, 6 Cumhurbaşkanlığı, 3 Türkiye ku pası, 2 Başbakanlık Kupası alarak 10 yılda dünyada en çok kupala alan takım unvanını aldı. Trabzon'da gelişmekte olan spor branşları içinde en önemlileri hent bol ve basketboldür. Bunların yanında özel spor olarak uzakdoğu salon sporları da sürekli gelişmektedir. Son on yılda Trabzon'daki lisanslı sporcu sayısı 2,500 civarından 23,000'i aşmıştır. Bayanlarda ise lisanslı sporcu sayısı 1982'de 25 iken, 19931e 1.100'ü aşmıştır. Sporun gelişmesinde etkili olan en önemli faktörlerden biri etnografik faktörlerdir. Etnografik faktörlerden edebi faktörler incelendiğinde yörede spor ağırlıklı manilerin, efsanelerinin, dil ve kelimelerin yöre halkının üzerinde sporu teşvik yapması açısından önemlidir. Folklorik faktörlere bakıldığında örf-adet!er, yöreye özgü çocuk oyun ları, gelenekler gibi kültürel etkilerde sporun gelişmesine etki ederler. Sosyal faaliyetlerde zengin halk-fakir halk veya köylü halk şehirli halk diye sembolik iki sosyal sınıfa ayrılabilir. Köylü halkın yaptığı sporlar genel ola- ?141-rak doğal sporlardır (yüzme, koşma, atıcılık, avc/«. vs.). Şehirli halk (kentsel ke sim), takım sporları, masraf gerektiren sporlaT.eıken, futbol, hentbol, basket bol vs.) yapmaktadır. Etnik faktörlere gelince Trabzon'un £~k yapısının çok zengin olması değişik branşlarda başarının gelmesine etki errrszr. Trabzon'un en eski yerlile rinden Ksenophon `barbar` diye niteler. Bu t>rrsrlar ile kıyı kesime yerleşen Yunan asıllı kolonicilerin etkisiyle benliklerin ^vDederîer. Bu topluluk yunan kültüründe görülen klasik sporları yapar. Avrun Kökenli Türkler'de Balkanlar dan benliklerini kaybetmek üzere oldukları üt--- de bunlardan Trabzon'a ge lenlerde klasik sporları yapmışlardır. Trabzon'u Müslüman Türklerin yerleşme ye başladığı Osmanlıların Fatih ve Yavuz Su:ır Selim dönemlerinde bu kez klasik Türk sporları yaygınlaşmaya başlar. Bunırn başında cirit sporu, okçuluk sporu ön plana çıkar. Trabzon'da spor karşılaşmaları Bizrs. Osmanlı dönemlerinde ve Cumhuriyet'in ilk yıllarında Kavak meydanı anus, anılan yerde (bugünkü Trab zon A. Aker Stadı'nın üst kısımlarındaki alan) ysiMrdı. Bu arada Kafkas kökenli bazı topluluklarında Trabzon'a yerleşmesi bunun hırs ve inatçılık özelliklerini Trabzon'da spora yansıtır. Sonuç olarak Trabzon'lular, kadml: enekli olarak sportif yapıya sa hiptirler. Trabzon'lu farkına vararak veya varmzzn tabii yaşantılarını sürdürür ken spor yaparlar. Başanya ulaşmada gerekil 2 sporda da başarılı olmaktadır. Bu başarılı alan branşlar arasında öncelikle futn:. atıcılık gelmektedir. -142-

SUMMARY Trabzon is very interesting city of Blacksea region, in Turkey. It is very hard to find glat land in Trabzon, except the sea shore of Trabzon, rest of the land is racky mountains. Trabzon gets much rain all year around, that makes the Trabzon, even the rack mountains all over emrald green. In Trabzon we can differ the people in two kind. The people lives in the sea-shore, and the people lives on the mountais. Sports in Trabzon goes back to M.O. 400 years. In that time sports game held in Trabzon with Greek soldiers that they were turning back from a war with Iranian people. Paris olimpicks held in 1924 which was the first olimpic, that Turkey at tended, they were two sportsmen from Trabzon. In soccer game Trabzon team became the most successfull and famo us one in Turkey, between 1975-1984. Nowadays Trabzon football, box, hand ball, and volleyball teams becaming very competitive-teams in Turkey. Trabzon's people are very successfull in almost everykind of sports, specially in swimming, hunting, and everykind of gun sports. When you look at the ethnicoll backround of Trabzon people we can see the richness of different people that helps to became successfull in different kind of sports branches. Also in Trabzon there are many old songs, and storyes about sports that pushes the people and makes the people getting in to sports. Because of the life in Trabzon the nature forses the people in diffirend kind of sports with or without of there knowledge. -143-