Van Gölü kuzey havzası ağızları

Abstract

Çalışmanın metinlerini Adilcevaz ve Ahlat merkezden Erciş'te ise merkez ve bazı köylerinden olmak üzere kendimiz derledik. Derleme sırasında ağız derleme kurallarına uyarak, konuşmacıların bölgenin ağız özelliklerini tam olarak konuşan kişiler olmalarına dikkat ettik. Metinler için 14 kaset kullandık. Derlediğimiz metinlerin daha çok, bölgenin folklor özelliklerini yansıtan konular olmasını tercih ettik. Bu hususta da konuşmacılardan özel ricada bulunduk. Derleme için doğal sohbet ortamlarının oluşmasına özen gösterdik. Derlediğimiz metinleri kasetlerden kağıda geçirirken alfabede bulunmayan sesler için transkripsiyon işaretleri kullandık. Daha sonra inceleme kısmı için fişleme yapma yoluna gittik. Sırasıyla ses bilgisi, şekil bilgisi ve cümle bilgisi için ayrı ayrı fişlemeler yaptık. Elde ettiğimiz fişleri inceleme kısmında özenle kullanmaya çalıştık, özellikle, incelediğimiz ağızların kendi aralarındaki farklılıkları göstermeye çalıştık. Bölgenin diğer Anadolu ağızlarına göre farklılıklarını ve bu ağzlara göre karakteristik özelliklerini tespit ettik. Bunun yanısıra Eski Türkçeden ve Eski Anadolu Tûrkçesinden bölgemiz ağızlarına gelen fonetik ve Morfolojik özellikleri tespit etmeye çalıştık. Bölgemiz ağızlarını diğer ağızlara göre farklı kılan bir ses özelliği; şimdiki zaman ekinin erimesinden dolayı kalınlık incelik uyumsuzluğunun ortaya çıkmasıdır. Fonetik açıdan Ahlat ve Adilcevaz ağızları Erciş ağzına göre birbirine daha yakın özellikler göstermektedir. Ahlat ve Adilcevaz ağızlarında düzleşme ve incelme özelliği yaygındır. Erciş ağzında ise kalınlaşma özelliği daha çok görülmektedir. Erciş ağzında olumsuzluk ekinde i<e değişmesi olmaktadır. Erciş ağzında olumsuzluk ekindeki düz ünlü yuvarlaklaşır. Emir çekiminde, Adilcevaz ve Erciş ağızlarında daralma görülürken, Ahlat ağzında eski şeklin devamı olarak genişleme görülür.II öğrenilen geçmiş zaman eki `-mlş` teklik ve çokluk 2. ve 3. kişi çekimlerinde Azeri Tûrkçesinin etkisiyle `-ip` şeklinde kullanılmaktadır. Bu da bölgemiz ağızlarını diğer ağızlardan ayıran önemli bir morfolojik özelliktir. Bölgemiz ağızlarında Arapça ve Farsça kökenli kelimeler oldukça fazla kullanılmaktadır. Metinlerimizde geçen bu kelimeler âğızlanmızdaki kullanım şekilleriyle, ses ve şekil bilgisi kısmında incelenmiş; sözlük kısmında da metinde geçtikleri yere göre tanıklarıyla birlikte verilmiştir. Bu çalışmamızın, Eski Türkçe ve Azeri Türkçesi ve Eski Anadolu Tûrkçesinin bazı ses özelliklerini göstermesi bakımından diğer ağız çalışmalarına bir ışık tutacağı inancındayız.

We arranged this work from Adilcevaz and Ahlat and also from Erciş and its villages. During the arranging this work we harmonize the rules of accent compilation should use their own accent. We used 14 cassettes for these texts. Mainly for these arranged textes we prefered reflected charecteristics folklore regions subjects. In this case we reguested from speakers. For the compilation we take great care of natural atmosphere. During the copy from cassettes to the paper we use transcription for sound that not to take part in the alphabet for the arranged textes. Than we use the index cards for the investigation part. We have done index cards differently in arder to phonetics, morphology and structure. We tried to use which we got index card in investigation part with great effort. Especially we tried to show differences between each other which we examined accent. We determined difference, according to the another region of Anatolian accents and charecteristic pecularities. However we tried to determine fonetical and morphologycal features ancient Turkish and ancient Anatolian Turkish. Difference between our accent from another accent; because of dropping the suffix of present continuous tense that appearing the inharmonious of thickness and thinness. According to the phonetics Ahlat and Adilcevaz accents they show nearer features each other according to Erciş accent. In Ahlat and Adilcevaz accents seperated flatness and thinned features. In Erciş accent appeared more features of thickness. In Erciş accent becomes changing the i < e in negativeness suffix. In Erciş accent becomes round the smooth vowel in negativeness suffix. In commond inflection. We're seeing narrowness in Adilcevaz and Erciş accent but in Ahlat accent We're seeing Wideness that continuation to the old shape. The suffix `-mis` in simple past tense changes into Mp` second and third singular and plural forms. Here is an effect from Azerbaijan Turkish. We use rather more arabic Persion origin words in our region accents. These words which we used in textes with the using shapes of our accents we examined in phonetics and morphology; in the dictionary we gave the words with the witness according to the textes.We believe that this work would help to show some of the sound peculiarity to the ancient Turkish. Azerbaijan Turkisli and oncient Anatolian Turkish.