Rayımbek Batır (Dil incelemesi, sözlük; Harf çevirimi, Türkiye Türkçesine aktarımı cilt. 1-2

Abstract

Bugün Kazakların çoğunluğu Kazakistan Cumhuriyetinde yaşamaktadır. Çinde, yenibağımsız olan Türk cumhuriyetlerinde ve Türkiyede yoğun olarak İstanbul'un Zeytinburnusemtinde yaşamaktadırlar.Kazakistanın nüfus sayısı yaklaşık onaltı milyondur. Kiril alfabesi kullanılmaktadır.Devlet memurluğu sınavlarında Kazakça sınavını geçmek ön şarttır. Kazakça; Kırgızca veTatarca gibi Türk lehçeleri Kıpçak Türkçesi grubu içerisinde yer alır. Bu lehçelerin dilözellikleri bir birine yakındır.Yüzde 47'si Müslüman, yüzde 44'ü Ortadoks, yüzde ikisi Protestan, diğerleri deyüzde yedidir. Kişi başna olan yıllık gelir 1999 yılı verilerine göre 1077 dolardır. Tahminenihracat on milyon dolar, ithalat ise yedi buçuk milyon dolardır. Para birimi Tenge (11 Nisan2001'de 1$=145,58 Tenge )'dir. 10 Aralık 1997'den itibaren başkent Akmola-Astana'dır. Yüzölçümü 2724900 km2'dir. Başlıca şehirleri; Almatı, Karaganda, Çimkent, Semipalatinsk,Pavlodar, Petropavlovsk, Cambul, Türkistan'dır. Limanları; Aktav ( Şevçenko ), Atırav (Guryev ), Öskeman ( Ust-Kamenogorsk ), Pavlodar, Semey'dir.Türkiye Türkçesi: Kazak Türkçesi Sesbilgisi Karşılaştırılması1. ş: s; Başta: Şeytan, saytan ; İçte: Yaşa-, jasa- ; Sonda: Aş, as. 2. ç: ş; Başta: Çadır,şatır; İçte: Açık, aşıq; Sonda: Ağaç, ağaş. 3. #y: #j; Başta: Yıl, jıl ; yine, jaña ; yukarı, joğarı. 4.#g: #k; Başta: Gir-, kir- ; göz, köz ; gülme-, külme-. 5. #d: #t; Başta: Dil, til ; diri, tiri ; dört, tört; dirsek, tisek. 6. Vğ: Vw; Sonda: Ağır, awır ; bağ, baw ; dağ, taw. 7. v, (#Ã): b, (/p/); Başta:Var-, bar- ; ol, bol- `olmak'. İçte: Kavuş-, qabıs-. 8. VpV: VbV; İçte: ipi, jibi ; sapı, sabı; tepiş-,tebis- ; tepe, töbe. 9. f: p ~ (#b); Başta: Fakir, paqır; İçte: Kefil, kepil. 10. Ã: ğ <Ayın (`); Başta:Acaip, ğaşap; âşık, ğaşıq ; ibret, ğıprat. 11. h: Ã; Başta: Hafız, abız. İçte: Mühür, mör. Sonda:Allah, Ala. 12. h: q; Başta: Hacet, qajetİçte: Ahir, aqır. 13. VkV: VgV; İçte: Bükül-, bügil-. 14.Vğ/: Vy; İçte: Eğil-, iyil-. 15. #b: #m; Başta: Ben, men. 16. # ÃI: #jI: Başta: İlik, jilik. 17. #g:#k: Gel-, kel-. 18. -rk-, -lk-: /rIk/, /lIk/; İçte I türemesi: Berk, berik. 19. Ünsüz uyumu TürkiyeTürkçesine göre daha gelişmiştir. Daha çok örnek için tablo 11'e bakınız. DLNM diye formüleedildi: D (n, t, d): V, ötümlü ünsüzden sonra n; balayı: balanı `çocuğu'. Ötümsüz ünsüzdensonra t; Kazaklar: Qazaqtar. l, m, n, ñ, r, w, y, z'den sonra d; adamlar: adamdar. L (l, t, d): V, r,w, y'den sonra l; ustalar: ustalar, bağlı: baylawlı. Ötümsüzlerden sonra t; Kazaklar: Qazaqtar. l,m, n, ñ, z'den sonra d; admalar: adamdar. M (m, p, b): V, l,r, v, y; yaramaz: jaramas, doğma-:tuwma-. Ötümsüzlerden sonra p: açma-: aşpa-. m, n, ñ, z'den sonra b: görünme-: körinbe-.Rusça kelimeler orijinal imlâsıyla yazıldığı için çok az Rusça kelime KazakTürkçesine girmiştir. Daha çok Arapça, Farsça ve Moğolca kelimeler ödünçlenmiştir. Türkdilinin bu lehçesi ortak kültürel çalışmalar yapılmazsa kendi mecrasında gelişmeye devamedecektir. Ortak alfabe ve dil söylemleri gerçekleşmeyecektir.Bu çalışmada çağdaş bir metin incelenerek fonetik ve morfolojik inceleme yapıldı.Metin ortak Türk alfabesi esas alınarak Latin alfabesine çevirildi. Sonra bu çeviri yazılı metinTürkiye Türkçesine aktarıldı. Eserin sözlüğü de hazırlandı. Bu sözlük hem refaranslı hem degerekli yerlerde tarihi ve çağdaş mukayeselidir.

Today the majority of Kazakhs live in the Republic of Kazakhstan. They live also inChina, new independent Turkishs republics and, densely, in the district of Zeytinburnubeloning to İstanbul, in Turkey.The population of Kazakhstan is approximately 16 millons. The offical language ofthe county is Kazakhs language and Russian. İt is a prereqvisite to pass Kazakh language examfor being a government offical. The Turkish dialects, viz. Kazakh, Kirghiz and Tatar languages,are involved in the group of Kıpçak Turkish.% 42 of its population is Muslim, % 44 Orthodox, % 2 Protestant and % 7 the rest.Too the economical data in 1999, the annual in come per each person is 1077 dollars. Theexport is approximately 10 million dollars and the import 7,5 million dollars. Money incurrency is Tenge (April 11, 2001, 1$=145,58 Tenge). For December 10, 1997, the capital cityhas been Akmola-Astana. The square measure of the country is 2724900 km2. The cardinalcities are Almatı, Karaganda, Çimkent, Semipalatinsk, Pavlodar, Petropavlovsk, Cambul,Türkistan. The harbors are Aktav (Şevçenko), Atırav (Guryev), Öskeman (Ust-Kamenogorsk),Pavlodar, Semey.Phonetıcal Comparıson Between Turkey?s Turkısh And Kazakh Turkhıs:1. ş: s; At the beginning: Şeytan, saytan ; İnside: Yaşa-, jasa- ; At the end: Aş, as. 2.ç: ş; At the beginning: Çadır, şatır; İçte: Açık, aşıq; At the end: Ağaç, ağaş. 3. #y: #j; At thebeginning: Yıl, jıl ; yine, jaña ; yukarı, joğarı. 4. #g: #k; At the beginning: Gir-, kir- ; göz, köz;gülme-, külme-. 5. #d: #t; At the beginning: Dil, til ; diri, tiri ; dört, tört ; dirsek, tirsek. 6. Vğ:Vw; At the end: Ağır, awır ; bağ, baw ; dağ, taw. 7. v, (#Ã): b, (/p/); At the beginning: Var-,bar- ; ol, bol- `olmak?. İçte: Kavuş-, qabıs-. 8. VpV: VbV; İnside: ipi, jibi ; sapı, sabı; tepiş-,tebis- ; tepe, töbe. 9. f: p ~ (#b); At the beginning: Fakir, paqır; İçte: Kefil, kepil. 10. Ã: ğ <Ayın(`); At the beginning: Acaip, ğaşap; âşık, ğaşıq ; ibret, ğıprat. 11. h: Ã; At the beginning:Hafız, abız. İnside: Mühür, mör. At the end: Allah, Ala. 12. h: q; At the beginning: Hacet,qajetİnside: Ahir, aqır. 13. VkV: VgV; İnside: Bükül-, bügil-. 14. Vğ/: Vy; İçte: Eğil-, iyil-. 15.#b: #m; At the beginning: Ben, men. 16. # ÃI: #jI: Başta: İlik, jilik. 17. #g: #k: Gel-, kel-. 18. -rk-, -lk-: /rIk/, /lIk/; İnside I (ı, i) derivation: Berk, berik, 19. In contrast to Turkey?s Turkish, theunvoiced consonant is more developed. For more examples, see table 11. It is formulated asDLNM: D (d, n, t): V ?vocal?, a after the voiced K ?consonante? balayı: balanı `çocuğu?. T (t)after the unvoiced K; Kazaklar: Qazaqtar. D (d) after l, m, n, ñ, r, w, y, z; adamlar: adamdar. L(l, t, d): L (l) after V, r, w, y; ustalar: ustalar, bağlı: baylawlı. T (t) after the unvoiceds;Kazaklar: Qazaqtar. D (d) after l, m, n, ñ, z; adamlar: adamdar. M (m, p, b): V, l, r w, y;yaramaz: jaramas, doğma-: tuwma-. P (p) after the unvoiceds; açma-: aşpa-. B (b) after m, n, ñ,z: görünme-: körinbe-.Since the Russian words are written in their original spelling, few Russian words areintroduced into the Kazakh Turkish. The Arabic, Persian and Mongolian words arecompensated. Unless the common cultural studies are made, this dialect of the Turkhis languagediscourses will not realize.In the this study, by examining a contemporary text, a phonetical and morphologicalinvestigation has been made. At the basis of the Turkish alphabet, the text was tranclated intothe Latin alphabetThen, this translated written text is transfered into to the Turkey?s Turkish.The text?s dictionary has been also prepared. This dictionary is both with reference and atnecessary respects, by diachronical and secronical comparisons.