Arşiv belgeleri ışığında Diyarbakır vilayetinde 1895 Ermeni olayları

Abstract

ARŞ V BELGELER IŞIĞINDAD YARBEK R V LAYET 'NDE 1895 ERMEN OLAYLARIÖZETOsmanlı ülkesinde huzur içerisinde yaşayan ve hatta Müslüman unsurlarlabütünleşen Ermeniler, Osmanlı Devleti tarafından olarak?millet-i sâdıka?adlandırılmışlardır. Ticaret ve sanatla uğraşarak ekonomik açıdan Müslüman tebaadandaha rahat yaşayan bu millet, özel hizmetlerde ve emniyet gerektirecek önemli işlerdegörevlendirilmek suretiyle de önemli görevler üstlenmişlerdir.Osmanlı Devleti gücünü kaybetmeye başlayınca, Batılı Devletler, OsmanlıDevleti üzerinde siyasû, askerû ve iktisâdû emellerinin hayata geçirilmesi demek olan?Şark Meselesi?ni ortaya atmışlardır. Bunun sonucunda asırlardır süren ahenkbozulmuş, Ermeniler, Batı'dan esen dinû, millû ve siyasû ayrılık rüzgârlarının da etkisi iledevleti bölüp parçalamayı hedefleyen örgütlenmelere gitmişlerdir.XVII. yüzyıl sonrasında vilayette başlayan yoğun ve sinsi misyonerlikfaaliyetlerinin yanı sıra XIX. yüzyılın II. yarısında vilayette konuşlanan Amerikamisyoner teşkilatı BOARD'ın çalışmaları, misyoner ve azınlık okulları, Ermeni kilisesive din adamlarının zararlı faaliyetleri, Ermeni komitacılarının etkinlikleri, KatolikliğiErmenilere benimsetme çabaları, vilayette açılan konsoloslukların zararlı faaliyetleri ileBatı'nın siyasi ve ekonomik çıkarları sonucunda slam-Hıristiyan gerginliği ve akabindeErmeni Sorunu ortaya çıkmıştır.Bağımsız veya muhtar Ermenistan hayali peşinde koşan Ermeni Patrikhanesi veErmeni örgütlerinin, bozulan slam-Hıristiyan münasebetlerini tetiklemesi ile Diyarbekirvilayetinde 1895 Ermeni olayları patlak vermiştir. Yaşanan bu olaylarda sadeceErmeniler değil diğer gayrimüslimler ile Müslümanlar da mağdur olmuşlardır. OsmanlıDevleti yetkililerinin olayların önünün alınması ve daha da büyüyerek bir ? slam-Hıristiyan? çatışmasına meydan verilmemesi için yoğun çaba gösterdiği döneminkaynakları ile sabittir.Vilayet merkezinde çıkan olaylarda Müslümanların, Hıristiyanlardan daha fazlakayıp verdiği görülürken, vilayet merkezine uzak sancak, kaza ve köylerdegayrimüslimlerin kaybının daha fazla olduğu görülmektedir. Bunun sebebi güvenliktedbirlerinin yetersiz olması ve Kürt beylerinin kontrol dışı intikam eylemleridir.Olaylarda gayrimüslim telafatının fazla olduğu dönemin raporlarında ve Batılıseyyahların eserlerinde açıkça görülür. Fakat bununla birlikte, ölüm oranlarınınabartılmaya çalışıldığı ve bu yolla Ermenilerin masum ve mazlum oldukları iddialarınınortaya atıldığı görülmektedir.

UNDER THE L GHT OF THE DECOMENTS OF ARCHIEVES 1895 ARMEN ANEVENTS IN D YARBAKIR PROVINCEABSTRACTThe Armenians who were living in a peace and integrated with Muslims at a lotof aspects, called as ? millet-i sadıka? by Ottoman Empire. These people dealing withtrade and art had more comfort than Muslim community economically and had beencharged with private services and important jops need security so they had undertakenvery important duties.When Ottoman Empire became lose his power, western countries mentionedabout ?East Question? means realizing their political, military and economical dreamsover Ottomans. As a result, the harmony had been spoiled, They went on anorganization aims to partition and destruct the country by the effects of religious,national and political separation directed by west.Besides heavy and catty missionary activities in province after XVII. century.The works of BOARD, American missionary community deplayed in province at the 2nd half of XIX. Century, missionary and minority schools, the activities of Armenianchurch and harmful men of religion, the activities of Armenian comittee?s members, thestruggle of adaptation of catolic life to Armenians, the harmful activities of consulates inthe province, the political and economical benefits of west had been caused an Islam-Christian stress and The Armenian Problem.1895 Armenian Events had been broken out in Diyarbekir because Armenianpatriarchate and Armenian organizations had been used broken Islam-Christianrelationships for their dreams which aimed an independent and autonomous Armenianland. Not only Armenians but also the other non-muslims and Muslims had beenmistreated because of these events. We learn from the sources of that period thatOttoman authorities had been struggled to prevent an Islam-christian conflict at thatdifficult times.It is obvious that muslims had lots of loss than christians in the centroom,besides non-muslims had more loss in starboards, counties and villages far from citycentre because of insufficient security precautions and uncontrolled revege actions ofKurdish chiefs. It is plainly seen that non-Muslim?s loss are more in that period?s reportsand in the works of western travellers. But death rates is exaggarating to prove thatArmenian are innocent and opressed.