Kıyâfet ilmi, Türk edebiyatında kıyâfet-nâmeler ve Şa`bân-ı Sivrihisârî`nin Kıyâfet-nâmesi (Transkripsiyonlu metin inceleme)

Abstract

Bu çalışmamız, Türk ve İslâm kültür tarihinde önemli bir yere sahip olan ve yüzlerce yıl birçok şair ve yazar tarafından ele alınan kıyâfet ilmi ve kıyâfet-nâmeler üzerinedir ve çalışmamız beş bölümden oluşmaktadır.Çalışmamızın birinci bölümü kıyâfet ilmine dairdir. Bu bölümde kıyâfet ilmi bütün yönleriyle ele alınmış, kıyâfet ilmi firâset ilmi içerisinde bir bölüm olarak yer aldığından öncelikle firâset ilmi tanıtılmış ve firâset ilmi de hükmî ve şerî` firâset olarak ikiye ayrılmıştır. Hükmî ve şerî` firâset hakkında bilgi verildikten sonra şerî' firâset de siyâfet, riyâfet ve kıyâfet olmak üzere kendi içinde üçe ayrılmış ve bu bölümler hakkında bilgiler verildikten sonra asıl konu olan kıyâfet ilmi ve bu ilme ait terimler hakkında bilgi verilmiştir. Buna göre: ?İnsanların suratına ve vücut yapılarına bakarak kişilikleri hakkında bilgi veren ilme `kıyâfet' bu ilimle meşgul olan kişilere `kâif' denir. `Kıyâfet-nâme' ise bu ilmi konu edinen eserlere verilen genel bir isimdir.?Çalışmamızın ikinci bölümü ise Türk-İslâm edebiyatında kıyâfet-nâmeler konusuna ayrılmıştır. Bu ilimle İslâm âleminde ilk kez ilgilenenler Araplar olduğu için öncelikle Arap edebiyatında bu ilmin yeri hakkında bilgi verilmiş ve bu alanda yazılmış belli başlı kıyâfet-nâmelerden bahsedilmiştir. Araplardan sonra bu ilimle uğraşan diğer bir millet de Farslar olduğundan Fars edebiyatındaki belli başlı kıyâfet-nâmeler de tanıtılmış ve ardından Türk edebiyatında bu ilmin geçmişi ve bu alanda yazılan eserler ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Ayrıca bu bölümde Türk edebiyatında tanınmış dört kıyâfet-nâmedeki tip husûsiyetleri üzerinde durulmuş ve belli başlı organlar ile kişilik ilişkisi aktarılmıştır.Üçüncü bölüm ise bu ilmin edebiyatımıza, sosyal yaşama ve diğer ilimlere etkisidir. Gerek Doğu'da gerek Batı'da hayatın birçok alanına nüfuz eden bu ilim, özellikle Doğu toplumlarında bu ilim nesep belirlemede, cariyelerden doğan ya da gayrı meşru olan çocukların kime ait olduğunu tespit etme gibi durumlarda kullanılmıştır. Ayrıca devletleşme ve saray hayatına geçişe bağlı olarak askere ve devlet idaresine alınacak kişileri seçmede, kul ve cariye alımında ve hukukta da bu ilimden yararlanılmıştır. Son dönemlerde ise resimden edebiyata, eğitimden hukuka, psikolojiden tıbba kadar sanatın ve ilmin birçok alanı bu ilimden etkilenmiştir.Dördüncü bölümde Şa`bân-ı Sivrihisârî'nin hayatı ve eseri incelenmiştir. Yazarın hayatı hakkında kaynaklarda bilgi mevcut olmadığından eserde elde edilen bilgiler ışığında aydınlatılmaya çalışılmıştır. Eser hakkındaki çalışmada ise eserin nüsha tanıtımı, manzum bölümlerin özellikleri, dil ve anlatımı, diğer kıyâfet-nâmelerden farkı ve içeriği üzerinde durulmuştur.Çalışmamızın son bölümü olan beşinci bölüm ise Şa`bân-ı Sivrihisârî'nin Kıyâfet-nâme'sinin transkripsiyonlu tam metnini içermektedir. Eserin Arapça giriş kısmı ve Arapça, Farsça şiirlerin tercümeleri dipnot şeklinde metin altında verilmiştir. Bu bölümde dokuz makale ve bir mukaddimeden oluşan eserin asıl kısmı ile ilm-i hutûtla ilgili bir risale ve sonda manzum bir kıyâfet-nâme yer almaktadır.Bu beş bölümün dışında başta önsöz, kısaltmalar transkripsiyon işaretleri; sonda sonuç, sözlük, bibliyografya ve kıyâfet-nâmenin Nuruosmaniye Kütüphanesi'nde no: 4099'da bulunan orijinal metni yer almaktadır.

In this study we mentioned the art of physiognomy and (kıyafet nameler) which have an important place in the history of Turkish and Islam culture and taken up by a great many poets and writers in years, and we constitude our study into five parts.The first part of our study is about the art of physiognomy.In this part, the art of physiognomy is taken up by whole sides, and because of the art of physiognomy take place as a part in the art of firaset; firstly the art of firaset is introducedand it take into two parts as Judicial and Şeria firaset.After giving information about Judicial and Şeria firaset, the Şeria Firaset seperate into three category as siyaset, rifayet and kıyafet and after giving information about these parts we give information about the basic topic of the art of physiognomy and the term which is about this art.According to this, the art which gives information about the personality of people by looking their face and body shape is 'Kıyafet' and we say 'Kaif' who is busy with that art and 'Kıyafet-name ' is a general name given to work which take this art as a topic.The second part of our study is about the topic of 'Kıyafet-nameler' in Turk-Islam literature.Because firstly the Arabian are interested in this art in Islamic world, in the Arabic literature.It is given information about the importance of this art, and mentioned some basic 'Kıyafetnames'. Because of after Arabian , the other nation who interested in this art is Persian, some of the kıyafetname in Persian literature , is introduced and in Turkish literature the background of this art and the work which is written in this side is taken in detail.Also, in this part, it is dwelled on the four known kıyafetname' stype speciality in Turkish literature and with some means the relation of personality is transfered.The third part of our study is the effect of this art to our literature, social life, and other arts.Both in East and West this art penetrate into great part of life.Especially, in the East Society this art is used in finding race, determining the children who are illegitimate or are borned from female slave.Related to Nationalization and passing to palace life, it is benefited from this art in choosing people who will enter the Military Service and Stete organization and buying slave and female slave and in low.In the last periods, this art influence the art's lots of side from art to literature,education to law, physcology to medicine.In the fourth part Şaban-ı Sivrihisari's life and work is studied.As there is no information about the life of the writer in the source it is clarified by the information got from the work.In the study about the work it is dwelled on the presentation of work's copy, the speciality of the written verse, language and expression and differences between other kıyafet-names and content.In the fifth part of our study which is the last part is about Şaban-ı Sivrihisari's kıyafet-name and the works whole text with transcript is given. The work's Arabic introduction part, Arabic and Persian poets translations are given as a footnot under the text.In this part with the basic part of the work which consist of nine articles and preface there is a treatise about ?İlm-i Hutut? and at the end a written verse Kıyafetname is taken place.In addition to these five parts, in the first section an introduction, abridgments, transcript signs, in the last section a conclusion, dictionary, bibliography and the kıyafetname's original text which is in Nuruosmaniye Library No: 4099 are taken place.