Aspir bitkisinde (Carthamus tictorius L.) gibberellik asit destekli melez tohum üretimi

Abstract

ÖZETSüleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümünde 2001 ve2002 yıllarında yürütülen bu araştırmada; aspirde (Carthamus tinctorius L.)gibberellik asit (GA3) ile sentetik olarak uyarılan erkek kısırlığı yardımıyla hibridtohum üretiminde etkili ve pratik bir yöntem geliştirmek amaçlanmıştır. GA3'in polencanlılığı ve polen üretimi üzerine etkilerini belirlemek için sera ve tarla denemeleriyürütülmüştür. Dikenli `5-154' çeşidinin ve dikensiz `Dinçer 5-118' çeşidinintohumları 2001 yılında alternatifli sıralarda yetiştirilmiştir. Dikensiz dişi bitkilerin('Dinçer 5-118') 0.5 cm'den küçük tomurcuklarına erkek kısırlığı uyartısı için GA3'indeğişik konsantrasyonları (1x100, 2x100, 3x100, 200 ve 300 ppm) uygulanmıştır.Kontrol bitkilere GA3 yerine sadece saf su püskürtülmüştür. Polen fertil ve polensteril bitkiler arasındaki tozlaşmalar tamamen bal arıları gibi doğal tozlayıcılartarafından sağlanmıştır. Ekimden sonra 75., 82. ve 89. günlerde 3 defa püskürtmeşeklinde uygulanan 100 ppm GA3 (3x100 ppm) ile polen canlılığı kontrole göre% 81.6'dan % 6.7'ye düşmüştür. Anter başına en düşük polen verimi ekimden 75 günsonra bir defada uygulanan 300 ppm GA3 ile alınmıştır. 2002 yılında yetiştirilen F1bitkilerinden '5-154' erkek ebeveyninin markır olarak kullanılan dikenlilik özelliğinitaşıyanların skorlanması ile melez bitki oranları belirlenmiştir. En yüksek melez bitkioranı ortalama % 80.7 ile 3 defa 100 ppm GA3 (3x100 ppm GA3) püskürtülmüşbitkilerden elde edilmiştir. Daha çok kendine tozlaşan bir bitki olarak kabul edilenaspirde % 19.9 oranında doğal yabancı tozlaşma oranı bulunmuştur. Ana, birincil veikincil sap tablaları farklı oranlarda doğal yabancı tozlaşma oranları vermiştir. Enyüksek heterosis değerleri % 25.6 ve % 15.8'lik oranlarla sırasıyla bitki başına tohumverimi ve bitki başına tabla sayısından elde edilmiştir. Ancak yağ içeriği ve yağasitlerinde bulunan heterosis değerleri genellikle düşük ve önemsiz olmuştur. Birkimyasal erkek kısırlık (ch-ms) uyarıcısı olarak gibberellik asidin aspir hibrid tohumüretiminde geniş bir kullanım potansiyeli olabileceği sonucuna varılmıştır.ANAHTAR KELİMELER: Aspir, Carthamus tinctorius L., Kimyasal erkekkısırlık, Gibberellik asit, Hibrid tohum üretimi

ABSTRACTThe objective of this research which was carried out at Süleyman DemirelUniversity, Faculty of Agriculture, Department of Field Crops in 2001 and 2002 wasto develop an effective and practical method for hybrid seed production in safflower,Carthamus tinctorius L., by inducing synthetic male sterility with gibberellic acid(GA3). Greenhouse and field experiments were carried out to determine the effects ofGA3 on pollen viability and pollen productivity. The seeds of variety `5-154? withspiny capitulum and variety `Dinçer 5-118? with non-spiny capitulum were sown inalternate rows in 2001. The buds with <0.5 cm diameter of the non-spiny femaleplants were exposed to the various concentrations of GA3 (1x100, 2x100, 3x100, 200and 300 ppm) for male sterility induction. In the control plants, pure water wassprayed instead of GA3. The pollination between the pollen fertile and pollen sterileplants was accomplished by the natural pollinators, especially honey bees. Threesuccessive sprays (75, 82 and 89 days after sowing) of 100 ppm GA3 (3x100 ppm) tothe buds resulted in reduced pollen viability from 81.6 % to 6.7 % compared to thecontrol. 300 ppm GA3 treatment applied once 75 days after sowing gave the lowestpollen yield per anther. The hybrid plant percentages were determined by scoring F1plants with spiny character, which was the marker character from male parent '5-154', grown in 2002. The plants treated with 3 successive sprays of 100 ppm GA3(3x100 ppm GA3) produced the highest hybrid plant percentage as an average of 80.7%. Natural cross-pollination of 19.9 % was found in safflower which is mainlyaccepted as an self-pollinated plant. The main, primary and secondary heads gavedifferent percentages of natural cross-pollination. The greatest heterosis values wereobtained from the seed yield per plant followed by head number per head as 25.6 %and 15.8 %, respectively. The heterosis values for oil content and fatty acids weregenerally low and non-significant. As a results, there was a potential use of GA3 as achemical male sterility (ch-ms) inducer in the safflower hybrid seed production.KEY WORDS: Safflower, Carthamus tinctorius L., Chemical male sterility,Gibberellic acid, Hybrid seed production