Türkiye`de yetişen tek yıllık Gypsophila l.(Caryophyllaceae)taksonları üzerinde biyosistematik çalışmalar

Abstract

ÖZETTürkiye'de Yetişen Tek Yıllık Gypsophila L. (Caryophyllaceae) TaksonlarıÜzerinde Biyosistematik ÇalışmalarMustafa KORKMAZGypsophila L. cinsi Türkiye'nin iyi gelişmiş, taksonomik açıdan oldukça problemlive incelenmesi zor cinslerinden birisidir. Taksonlarının çoğu endemik veya daryayılışlıdır.Bu çalışmada, cinsin Türkiye revizyonuna hazırlık amacıyla tek yıllık taksonlarınınbiyosistematik özelliklerinin ortaya konulması hedeflenmiş; bu amaçla sistematik,morfolojik, fenolojik ve habitat özellikleri belirlenmiştir. Çalışma materyalinioluşturan taksonlar: G. heteropoda ( End., İr. - Tur. el. ), G. parva ( End., İr. - Tur.el. ), G. linearifolia ( dar yayılışlı, İr. - Tur. el. ), G. elegans ( End., İr. - Tur. el. ), G.bitlisensis ( End., İr. - Tur. el. ), G. viscosa ( yaygın, İr.-Tur. el. ), G. antari ( daryayılışlı, İr. - Tur. el. ), G. muralis (dar yayılışlı, Av.-Sib. El. ), G. tubulosa (End.,D. Akd. El. ), G. confertifolia ( End., D. Akd. El. ) ve G. pilosa ( İr. - Tur. el. )'dır.Çalışılan taksonların doğal yayılış gösterdiği ortamlardan alınan toprak örneklerininfiziksel ve kimyasal analizleri yapılmış; toprak bünyesi, kireç, tuz, organik madde,azot, potasyum ve fosfor oranları araştırılmıştır. Önemli diagnostik karakterler tespitedilmiş ve türlerin taksonomik problemlerine çözümler getirilmiştir.Tüm biyometrik ölçümlerin istatistiki analizleri yapılmış ve sonuçlarıyorumlanmıştır. Çalışılan taksonların yeni bir tayin anahtarı yapılmıştır. Bulgu vetecrübelerimizin ışığında revizyon çalışmalarında faydalı olacağı düşüncesi iletaksonomik karakterlerin önem derecelerine göre bir sınıflandırılması yapılmıştırG. heteropoda ve G. parva jispli tepe yamaçlarında veya gevşek topraklarda yetişen,yaprakları etli, tipik step türleridir. G. parva'nın tohumları ekinat tuberlidir. Tarımalanları ve kenarlarında yetişen G. viscosa türünün gövdesi tamamen tüysüz veviskoz özelliktedir. G. antari çiçek sayısı en az, gövdesinde dallanma olmayan, bitkiboyu en kısa ve sadece Şanlıurfa'da yetişmesi ile farklı bir türdür. Narin yapılı birbitki olan G. muralis çok zayıf kökleri ve gövdeleri ile ayrıca Türkiye'de sadeceTekirdağ ilinde yayılış göstermesi ile farklıdır. G. tubulosa'da tüy durumu önemli birdiyagnostik karakterdir. Gövdelerinde uzun salgı tüyleri ile sık ve kısa tüyler birarada bulunur. Köklerinin bazen bitki boyundan daha uzun olması ve kapitat çiçekdurumu G. confertifolia için ayırt edici bir özelliktir. G. pilosa'nın 1 m ye yaklaşanbitki boyu, yapraklarının büyüklüğü ve uzun salgı tüylü oluşu önemli diyagnostikkarakterleridir.İncelenen türlerin çoğunluğu kumlu ve tuzsuz topraklarda yetişmektedir. Topraklarhafif bazik veya nötr karakter gösterirler. Değişik derecelerde kireçli ve azfosforludur. Genellikle potasyum oranları yüksek ve organik madde miktarları ortaseviyededir.

ABSTRACTBiosystematic Investigations on Annual Gypsophila L. (Caryophyllaceae)Taxa of TürkiyeMustafa KORKMAZGypsophila L. is one of the most diversified and taxonomically difficult genera inTürkiye. Many of these taxa are endemic to Türkiye with narrow ranges.In this study, annual taxa of Gypsophila were investigated biosystematically as apreparatory study for the revision of the genus of Türkiye; For this reason,systematic, morphological, phenological and habitat aspects were determined. Thetaxa that make up study materials are: G. heteropoda (End., İr.-Tur. el.), G. parva(End., İr.-Tur. el.), G. linearifolia (narrow ranges, İr.-Tur. el.), G. elegans (End., İr.-Tur. el.), G. bitlisensis (End., İr.-Tur. el.), G. viscosa (spread, İr.-Tur. el.), G. antari(narrow ranges, İr.-Tur. el.) G. muralis (narrow ranges, Eu.-Sib. El.), G. tubulosa(End., E. Medit. El.), G. confertifolia (End., E. Medit. El.) ve G. pilosa (İr.-Tur. el.).Soil specimens that were carried from natural habitats of studied taxa were analysedchemically and physically; soil texture, lime, salt, organic matter, nitrogen,potassium and phosphorus ratios were investigated. Important diagnostic characterswere determined and solutions for taxonomic problems of the species were given.Statistical analyses of all biometric values were done and results were interpreted. Anew key for studied taxa was made. In the light of our findings and experiences aclassification of taxonomic characters was made according to their importancedegree.G. heteropoda and G. parva with fleshy leaves that grow in gypseous slopes of hillsand soft soils are typical step species. G. parva have echinat seeds. The stems of G.viscosa which grow in agriculteral areas and their sides are glabrous and viscous. G.antari is a taxon which has the least flowers and the stem of which is not branched.Its heigt is the shortest compeared to others and they grow only in Şanlıurfa. G.muralis, the stems and roots of which are very weak and which grows only inTekirdağ, is a very delicate species. Hair propertis are very important diagnosticcharacters for G. tubulosa. Long glandular hairs and short aglandular hairs are seentogether on the stems of the plant. G. confertifolia is a different species from others.Because their root lenghts are generally longer than their stem lengths and capitatinflorescence is charecteristic only for them. The height G. pilosa which sometimesnears 1 m, the size of its leaves and its long glandular hairs are all diagnosticcharacters of the species.Most of the studied species grow in sandy and unsalted soils. The soils show weakbase or neutral characters. They have lime at varying degrees and littlephosphorus.Generally their potasium ratios are high and organic matter levels aremiddleKey Words: Gypsophila, biosystematics, revision, flora of Türkiye.